Soạn bài Kiều ở lầu Ngưng Bích (trích Truyện Kiều - Nguyễn Du)

- Đặc điểm không gian lầu Ngưng Bích: không gian mở ra theo nhiều chiều khác nhau

+ Hình ảnh lầu Ngưng Bích trơ trọi giữa không gian mênh mông mở ra chiều cao, chiều sâu cho khung cảnh: trên trời là ánh trăng vằng vặc

+ Sự ngổn ngang, hoang vắng của khung cảnh được thể hiện ở hình ảnh: những cồn cát im lìm, bụi tung bay mờ mịt cả đất trời, những ngọn núi nhấp nhô, trải dài vô tận,...

- Cảm nhận của Kiều về thời gian:

+ Thời gian xoay vòng, cứ lặp đi lặp lại còn Kiều thì chỉ thấy cô đơn giữa chốn lầu cao. Thể hiện ở các chi tiết: vầng tăng, mây, ánh đèn.

+ Kiều thấy tuổi xuân như bị ghì lại trong chốn phồn hoa này

.

a. 

- Kiều nhớ cha mẹ và Kim Trọng

- Nhớ tới Kim Trọng trước, cha mẹ sau.

- Trình tự hợp lí. Vì: Nguyễn Du để Kiều nhớ tới Kim Trọng trước là hoàn toàn phù hợp với diễn biến tâm lí của nhân vật trong cảnh ngộ cụ thể, đảm bảo tính chân thực cho hình tượng. Trong tình cảnh bị Mã Giám Sinh làm nhục, lại ép tiếp khách làng chơi nên hiện trạng tâm lí Kiều là nỗi đau đớn về “Tấm son gột rửa bao giờ cho phai”, là nỗi buồn nhớ người yêu, nuối tiếc mối tình đầu đẹp đẽ.

b.

- Kiều nhớ tới Kim Trọng, tưởng tượng ra cảnh chàng Kim cũng đang nhớ về mình, mong ngóng mà vẫn bặt tin (Tưởng người dưới nguyệt chén đồng – Tin sương luống những rày trông mai chờ); tâm trạng Kiều đau đớn, xót xa, tủi phận: Bên trời góc bể bơ vơ – Tấm son gột rửa bao giờ cho phai.

- Kiều nhớ đến cha mẹ, thương cha mẹ ngày ngày tựa cửa ngóng tin con (Xót người tựa cửa hôm mai), ngậm ngùi vì tuổi già trước sự khắc nghiệt của thời gian (Sân Lai cách mấy nắng mưa – Có khi gốc tử đã vừa người ôm), day dứt vì mình không được ở bên để báo đáp công ơn sinh thành (Quạt nồng ấp lạnh những ai đó giờ).

c. Kiều đã hi sinh thân mình vì đạo hiếu, khi lâm vào tình cảnh đáng thương, nàng lại một lòng nhớ đến Kim Trọng, nhớ thương cha mẹ, quên cả cảnh ngộ của mình. Trong đoạn trích này, Kiều hiện ra với đức vị tha cao đẹp.

a. Ở tám câu thơ cuối đoạn trích, Nguyễn Du đã cho thấy một bút pháp tả cảnh ngụ tình đặc sắc. Cảnh vật được miêu tả qua tâm trạng, tâm trạng nhuốm lên cảnh vật, cảnh vật thể hiện tâm trạng:

- Sắc thái của bức tranh thiên nhiên thể hiện từng trạng thái tình cảm của Thuý Kiều:

+ Nhớ thương cha mẹ, quê hương, cảnh vật là:

Buồn trông cửa bể chiều hôm,

Thuyền ai thấp thoáng cánh buồm xa xa.

+ Nhớ người yêu, xót xa cho tình duyên lỡ dở, thì cảnh là:

Buồn trông ngọn nước mới sa,

Hoa trôi man mác biết là về đâu.

+ Buồn tủi, đau đớn cho thân mình, thì cảnh là:

Buồn trông gió cuốn mặt duyềnh,

Ầm ầm tiếng sóng kêu quanh ghế ngồi.

Như vậy, từng chi tiết, hình ảnh khung cảnh thiên nhiên đều mang đậm trạng thái tình cảm của Thuý Kiều. Mỗi cảnh là mỗi tình, song tất cả đều buồn thương, đúng là: “Người buồn cảnh có vui đâu bao giờ”.

- Cụm từ Buồn trông lặp lại bốn lần trong tám câu thơ như những đợt sóng lòng trùng điệp, càng khiến nỗi buồn dằng dặc, mênh mông, kết hợp với cái nhìn từ xa đến gần, thu hẹp dần vào nội cảm con người để đến cuối đoạn thì tâm trạng cô đơn, sầu nhớ, cảm giác đau đớn trào lên. Sóng gió nổi lên như dự báo về những đau khổ ê chề rồi đây sẽ xảy ra đối với Kiều, là dự cảm cho một đoạn đời “Thanh lâu hai lượt, thanh y hai lần.”.

Cảnh thiên nhiên trong sáu câu thơ đầu:

• Không gian: được mở ra theo nhiều hướng, không gian mênh mông, cao chót vót và trơ trọi
• Thời gian: từ sáng tinh mơ cho đến tối muộn

Câu 2: Tám câu thơ tiếp theo trực tiếp nói lên nỗi nhớ thương của Kiều.

a. Đầu tiên Kiều nhớ tới Kim Trọng. Sau đó là nhớ về cha mẹ. Bởi vì nàng cảm thấy mình có lỗi với Kim Trọng bởi vì hoàn cảnh của gia đình mà nàng đã không giữ đúng lời thề hẹn với chàng Kim,  kể từ ngày “ngộ biến” cả hai bên chưa ai nhận được tin gì của nhau).

b. Cách thể hiện nỗi nhớ của Kiều rất khác nhau:

• Nỗi nhớ Kim Trọng: nhớ lời thề ước dưới trăng,thể hiện sự dằn vặt, đau khổ của nàng khi phải chia tay với Kim Trọng.
• Nỗi nhớ cha mẹ: thương xót cha mẹ già yêu mà nàng không được chăm sóc, ân hận mình đã phụ công sinh thành của cha mẹ

c. Trong đoạn trích này, Kiều hiện ra với đức hi sinh cao đẹp, một tình yêu thủy chung và lòng hiếu thảo của một người con.

Câu 3: a. Cảnh vật được miêu tả qua tâm trạng, tâm trạng nhuốm lên cảnh vật, cảnh vật thể hiện tâm trạng:

Cánh buồm nhỏ cuối trời xa xăm vô định như cuộc đời nàng giữa biến đời mênh mông không biết đi đâu về đâu.

Buồn trông cửa bể chiều hôm

Thuyền ai thấp thoáng cánh buồn xa xa?

Cánh hoa bị vùi dập tan tác như cuộc đời nàng đang bị vùi dập bởi sóng gió của cuộc đời.

Buồn trông ngọn nước mới sa,

Hoa trôi man mác biết là về đâu?

Nội cỏ tàn phai héo úa hay cuộc đời nàng từ nay bắt đầu bước vào chuỗi ngày héo úa tàn phai.

Buồn trông nội cỏ rầu rầu,

Chân mây mặt đất một màu xanh xanh

Mặt duềnh cuộn sóng hay chính là sóng gió cuộc đời đen tối đang bủa vây người con gái nhỏ bé tội nghiệp.

Buồn trông gió cuốn mặt duềnh,

Ầm ầm tiếng sóng kêu quanh ghế ngồi.

b. Cách dùng điệp ngữ của Nguyễn Du trong tám câu thơ cuối: 

  “Buồn trông” lặp lại bốn lần thể hiện nỗi buồn dằng dặc, mênh mông, tâm trạng cô đơn, sầu nhớ.

  Sử dụng rất nhiều từ láy: xa xa, thấp thoáng, man mác, rầu rầu, xanh xanh, ầm ầm.. làm cho ý thơ trầm xuống, toả lan ra, như tô điểm thêm cho không gian mờ mịt, xa xăm

Luyện tập

Phần tham khảo mở rộng

Câu 2: Tấm lòng hiểu thảo của Kiều với cha mẹ: 

• Gia đình lâm vào tai họa bất ngờ, cha bị vu oan, bị tra tấn dã man nên Kiều phải bán mình chuộc cha. 
• Kiều vẫn luôn mang trong mình nỗi nhớ gia đình.
• Nàng thấy “xót” khi tưởng tượng, ở chốn quê nhà, cha mẹ nàng vẫn tựa cửa ngóng chờ tin tức người con gái.
• Kiều luôn ngóng trông về quê nhà xa xôi, luôn nghĩ về gia đình.

Câu 3: Bài văn tham khảo

Muôn đời vẫn vậy, chữ hiếu vẫn luôn được đề cao trong xã hội. Hiếu thảo là tấm lòng yêu thương, chăm sóc ông bà cha, là sự tôn kính, lắng nghe, trân trọng tình cảm của đấng sinh thành với bản thân mình. Tấm lòng đó phải xuất phát từ tận đáy lòng người con, người cháu, là sự thấu hiểu và biết ơn với công lao sinh thành dưỡng dục mà cha mẹ đã hi sinh cho mình. Lòng hiếu thảo được thể hiện qua những hành động giản dị thường ngày như lời hỏi thăm cha mẹ khi trở về nhà, là chiếc khăn tặng ông bà khi trời trở gió, là chén trà lấy cho cha sau bữa cơm chiều, là sự cố gắng học hành để thấy được nụ cười vui của những người thân yêu… Chúng ta cần đối xử hiếu thảo với ông bà cha mẹ, từ những hành động quan tâm, chăm sóc hàng ngày để tình cảm gia đình càng bó keo sơn. Bởi thời gian trôi đi chẳng chờ đợi ai, sự sống chỉ là hữu hạn, hãy yêu thương chân thành và dành nhiều sự quan tâm chăm sóc cho những người thân yêu khi còn có thể bạn nhé.

- Không gian:   

+ Không gian tù túng, như một nhà tù đối với Kiều. Tuy cảnh vật ở trước mắt thôi nhưng với Kiều, chúng xa vời vợi. 

+ Không gian mênh mông, khiến Kiều cảm thấy bản thân thật nhỏ bé và hoàn toàn bị lấn át bởi cái cao rộng của thiên nhiên. Hình ảnh mang tính chất buồn vắng, mang lại cảm giác như thể thiên nhiên đang ngự trị con người. Hình ảnh chứng minh: non xa, trăng gần.

=> Không gian tuy rất nên thơ nhưng lại được bao trùm bởi màu sắc u buồn, khiến chúng trở nên rời rạc và xa vời.

 - Thời gian: lặp đi lặp lại, dài dằng dặc như kìm hãm tuổi thanh xuân của Thuý Kiều.

Đối tượng của nỗi nhớ:

 Trong cảnh ngộ đầy xót thương ấy của mình, Thúy Kiều đã nhớ đến Kim Trọng và cha mẹ. Người đầu tiên mà nàng nhớ đến là Kim Trọng. Điều này có vẻ phi lý tuy nhiên nếu xem xét kĩ thì là hoàn toàn phù hợp với quy luật tâm lí con người và thái độ nâng niu, trân trọng với mối tình Kim- Kiều của tác giả. Dẫu sao thì Thúy Kiều cũng chỉ là cô gái mới lớn, vừa mới chạm tay vào một tình yêu đẹp nhưng đã phải sớm lìa xa. Hơn nữa, nàng lựa chọn chữ Hiếu hơn chữ Tình cho nên đến lúc này, chữ tình trở thành niềm thương khắc khoải và cả một chút day dứt, nghẹn ngào trong trái tim nàng.

  So sánh hai nỗi nhớ:

- Nhớ Kim Trọng:

      + Kiều nhớ lại khoảnh khắc dưới anh trăng năm ấy, hai người đã trao nhau lời thề nhưng nàng lại là người phá bỏ lời thề ấy trước => tâm trạng nhớ thương, day dứt.

      + Thương cho tấm lòng chàng Kim đang uổng công mong chờ “rày công mai chờ” mà chẳng thể trở về bên tình xưa nghĩa cũ.

      + Từ đó mà cám cảnh, xót thương thay cho tấm thân nhi nữ bơ vơ, lưu lạc chẳng hẹn ngày về, dẫu biết là không thể như xưa nhưng tâm trí chưa bao giờ nguôi ngoai nỗi nhớ chàng. Càng trông cảnh lại càng xót xa cho tình.

- Nhớ cha mẹ:

      + Xót xa khi nghĩ cảnh cha mẹ già ngày đêm ngóng đợi tin con trong héo mòn mà bản thân chẳng có cách nào để báo tin cùng cha mẹ

      + Băn khoăn, không biết ai là người thay nàng chăm sóc mẹ già, nhất là khi trái nắng trở trời => Tấm lòng hiếu thảo hiếm thấy.

  Đánh giá chân dung Thúy Kiều:

- Người con gái giàu tình yêu thương, giàu đức hi sinh. Tuy đang ở trong hoàn cảnh đau khổ, chia ly, tương lai mờ mịt nhưng nàng luôn lo nghĩ đến người khác: nhớ thương người yêu, lo lắng hiếu thảo vẹn toàn cha mẹ.

- Hiếu thảo, lễ nghĩa

- Chung thủy, vẹn tròn với người thương. Do hoàn cảnh mà nàng phải bội ước nhưng nàng chưa bao giờ nguôi ngoai nỗi nhớ và tình yêu với chàng Kim.

Cảnh vật:

Những câu thơ cuối đã làm bật nổi nghệ thuật “tả cảnh ngụ tình” vô cùng sinh động.  

"Buồn trông cửa bể chiều hôm

Thuyền ai thấp thoáng cánh buồm xa xa?

……………………

Buồn trông gió cuốn mặt duềnh

Ầm ầm tiếng sóng kêu quanh ghế ngồi".

- Hình ảnh “Cửa bể chiều hôm” => cửa bể gợi hình ảnh bến đỗ lúc cuối ngày, nơi ấy có cánh thuyền thấp thoáng xa xa. Nhìn cảnh mà gợi đến nỗi buồn của người con xa xứ, lênh đênh nơi góc bể chân trời chẳng biết đến bao giờ mới có thể trở lại cố hương.

- Hình ảnh “Hoa trôi man mác” =>  gợi tả thân phận bèo bọt, chìm nổi không biết đâu mới là bến dừng chân. Kiều như cánh hoa rơi mặc cho dòng thác định mệnh vùi dập, thả trôi không biết đâu là bến bờ.

- Hình ảnh “nội cỏ rầu rầu” => cảnh mang tâm trạng bi thương, da diết. Màu xanh của cỏ ở đây không còn gợi sức sống và sự tinh khôi, trong trẻo mà mang màu sắc cô đơn, tàn lụi, và tẻ nhạt. Nỗi tuyệt vọng đó như miên man, bất tận không có hồi kết.

- Đặc biệt là hình ảnh thiên nhiên “ gió cuốn mặt duềnh” và “ầm ầm tiếng sóng kêu quanh ghế ngồi” => thiên nhiên như đang thét gào, nổi giận khiến Thúy Kiều cảm thấy kinh sợ, bất an trước bão tố, sóng gió cuộc đời đang bủa vây, ập xuống.

=>Cảnh thiên nhiên được miêu tả khá phong phú và đa dạng tuy nhiên tựu chung lại là đều miêu tả những nét bi thương, chìm nổi vô định như chính cuộc đời và thân phận nàng Kiều hiện nay vậy. Qua đó ta thấy được nỗi đau và tâm trạng bất an, tuyệt vọng của người con gái truân chuyên này.

 Cách dùng điệp từ của tác giả

- Điệp ngữ "Buồn trông…" mở đầu tất cả câu sáu chữ, lặp lại bốn lần mở ra bốn cánh buồm, tạo nên âm điệu trầm buồn, da diết.

- Điệp ngữ đã trở thành điệp khúc của đoạn thơ đồng thời cũng là điệp khúc của tâm trạng. Mỗi lần điệp ngữ vang lên là mỗi lần giọng thơ như nhanh hơn, mạnh hơn nhưng không phải trong không khí tươi vui mà như chùng xuống, khiến lòng người cũng trở nên bi thương hơn.

• Soạn bài: Kiều ở lầu Ngưng Bích (ngắn nhất)