Kiều đối thoại với những ai? Phân tích diễn biến tâm trạng của Kiều qua lời đối thoại trong đoạn trích.
- Trong toàn bộ đoạn trích "Trao duyên", về hình thức là đây là cuộc đối thoại của Thúy Kiều và Thúy Vân. Tuy nhiên, nếu lắng nghe và quan sát thật kĩ ta sẽ thấy có đôi lúc Kiều như đang nói với chính mình, lại có lúc như đang nói với Kim Trọng. Đối tượng đối thoại được thay đổi một cách tinh tế thể hiện khả năng nắm bắt một cách tinh tế quy luật diễn biến tâm trạng nhân vật của tác giả. Nếu chỉ đơn thuần là những lời dặn dò Thúy Vân thì cảm xúc của nhân vật không đạt tới cao trào, bi kịch của thân phận và tình yêu không được đẩy tới đỉnh điểm, nhân cách cao đẹp của Kiều không có điều kiện bộc lộ rõ.
Với Thúy Vân:
- Với Thúy Vân (hai chữ "cậy" và "chịu" cùng cử chỉ "lạy") , lúc nàyThúy Kiều đặt vai vế của Thúy Vân lên cao hơn mình, bởi vì Thúy Vân là người ơn còn cô là người chịu ơn của Thúy Vân, thể hiện sự tôn trọng, khẩn khoản của cô.
- Tiếp theo, Thúy Kiều phân tích cho em hiểu về tình cảm hiện tại khiến nàng không còn cách lựa chọn nào khác ("Sóng gió bất kì", "hiếu tình" không thể vẹn)
- Rồi Kiều động viên, an ủi em: "Ngày xuân em hãy còn dài"
- Kiều đề cập đến tình máu mủ ruột rà: "xót tình máu mủ" để nhờThúy Vân nhận lấy mối duyên : "thay lời nước non".
- Cuối cùng, Thúy Kiều lấy cái chết của bản thân để ủy thác ("Chị dù thịt nát xương mòn/Ngậm cười chín suối hãy còn thơm lây")
Như vậy, Nguyễn Du đã để cho Kiều nói bằng ngôn ngữ của lí trí rất tỉnh táo.Kiều rất khéo léo trong việc quan sát và đánh vào tâm lí của Thúy Vân, cứ sau một giây thăm dò Kiều lại viện thêm lý lẽ, lý lẽ nào cũng vừa có tình có lý, trên hết vẫn là tình, cách nói, lời nói, cử chỉ thiết tha, cầu khẩn như vậy khiến Thúy Vân không thể từ chối.
Với chính mình:
- Tâm trạng Thúy Kiều phải trải qua những đoạn hồi ức tình yêu tưởi đẹp với Kim Trọng càng khiến cô bị giằng xé nội tâm, đau đớn đặc biệt trong thời khắc trao kỉ vật cho Thúy Vân:
Chiếc vành với bức tờ mây
Duyên này thì giữ, vật này của chung
Mâu thuẫn nằm trong hai chữ "của chung". Xót xa và đau đớn làm sao khi chuyện tình cảm chỉ nên có hai người nhưng đến đây nó lại trở thành "của chung" giữa 3 người, về lý trí Kiều muốn em nên vợ nên chồng, về tình cảm Kiều không thể nói đoạn tuyệt là đoạn tuyệt. Kỉ vật là hiện thân của mối tình vàng đá. Với Thúy Vân nó chỉ là vật đầu đời, cầm kỉ vật là kỉ niệm sống dậy. Nhưng kỉ vật còn đó mà mối tình đành trao, kỉ vật chỉ gợi xót xa, đau khổ mà thôi.
Với Kiều, tình yêu là một điều vô cùng lớn lao và sâu nặng thế nên dù cô có lí trí nhưng việc đánh mất tình yêu cũng khiến cho cô vật vã, đau khổ đến độ phải nghĩ đến cái chết. Kiều tự coi mình là kẻ đã chết bởi trao duyên là trao cả trái tim mình thì dù có sống cũng như chết. Nỗi đau trong tâm hồn đến cùng cực, nàng mong với sự trở về (dù là hồn ma) có thể gặp Kim Trọng nhưng cả sự trở về ấy cũng không thể an ủi được khiến nàng càng đau đớn hơn.
Với Kim Trọng:
Tám câu cuối của đoạn trích, Kiều quay sang tâm sự với Kim Trọng trong tưởng tượng. Lời tâm sự, thầm thủ thỉ bộc lộ tâm trạng đầy phức tạp của nàng. Sự đấu tranh tâm lí giữa khát vọng và hiện thực tàn khóc. Khát vọng là “kể làm sao xiết muôn vàn ái ân" còn hiện thực là "trâm gãy gương tan”, là "tơ duyên ngắn ngủi”, là "phận bạc như vôi", đau đớn tan nát hiện thực đã trùm lên khát vọng.
Hai câu cuối:
Ôi Kim lang! Hỡi Kim lang!
Thôi thôi thiếp đã phụ chàng từ đây!
=> Hai dòng thơ là tiếng gọi tuyệt vọng của Kiều đối với Kim Trọng, Kiều ngất đi trong hình bóng bao trùm của chàng Kim.
