Soạn bài Thương vợ - Trần Tế Xương

- Hai từ "quanh năm" và "mom sông",một từ dùng để chỉ thời gian, một từ dùng để địa điểm, "mom sông" là nơi nguy hiểm , đông đúc là nơi bà Tú phải lam lũ "quanh năm"  để kiếm sống

⟹Hai câu thực gợi tả cụ thể hơn cuộc sống lam lũ gắn với việc buôn bán ngược xuôi của bà Tú. Cảm nhận được sự vất vả của vợ, nhà thơ đã mượn hình ảnh con cò trong ca dao để nói về bà Tú:

Lặn lội thân cò khi quãng vắng,

Eo sèo mặt nước buổi đò đông.

- Ba từ "khi quãng vắng" là những từ chỉ một không gian vắng lặng, buồn tẻ, nguy hiểm

- Câu thơ dùng phép đảo ngữ (đưa từ "lặn lội" lên đầu câu) và dùng từ "thân cò" thay cho từ "con cò" càng nhấn mạnh sự vất vả, tần tảo của bà Tú. Không những thế, từ "thân cò"  gợi lên dáng vẻ gầy guộc bên cạnh đó là nỗi ngậm ngùi về thân phận. Lời thơ, vì thế, mà cũng sâu sắc hơn, thấm thía hơn.

- Câu thứ tư làm rõ sự vật lộn với cuộc sống đầy gian nan của bà Tú:

Eo sèo mặt nước buổi đò đông.

Câu thơ gợi tả cảnh chen chúc, bươn chải trên sông nước của những người làm nghề buôn bán nhỏ. "Buổi đò đông" gợi tả nững nguy cơ tai nạn, sự nguy hiểm

⟹Bốn câu thơ đầu thực tả thân phận và công việc vất vả của bà Tú, thông qua đó ta cũng thấy được tình thương của ông Tú dành cho bà.

- Vẻ đẹp của bà Tú trước hết được thể hiện qua sự tháo vát, đảm đang khi làm tròn bổn phận chu toàn trong việc chăm sóc chồng con. Từ "đủ" trong "nuôi đủ" vừa nói số lượng, vừa nói chất lượng. Điều đặc biệt hơn nữa, câu thơ chia làm hai vế  "một chồng " cân xứng với tất cả gánh nặng ớ vế "năm con". Câu thơ đang khắc họa một sự thật đau lòng. Tú Xương ý thức rõ nỗi lo của vợ và cả sự khiếm khuyết của mình. Câu thơ nén một nỗi xót xa, cay đắng.

- Ở bà Tú, sự đảm đang ,tần tạo được đi cùng đức hi sinh. Như đã phân tích ở trên, cái đức hi sinh vì chồng vì con của bà Tú trước hết thể hiện ở việc bất chấp gian khó, ctần tảo kiếm sống để nuôi gia đình. Qua đó đã đủ thể hiện được sự cần cù, vất vả nhưng theo thơ miêu tả còn chưa đủ, Tú Xương còn bình luận tiếp:

Năm nắng mười mưa dám quản công.

Thành ngữ "năm nắng mười mưa" vốn đã hàm nghĩa chỉ sự gian lao, vất vả nay được dùng trong trường hợp của bà Tú nó còn thể hiện được nổi bật đức tính chịu thương, chịu khó, hết lòng vì chồng vì con của bà Tú nữa.

- Câu thơ cuối là lời Tú Xương, Tú Xương tự rủa mát mình, cũng là lời tự phán xét, tự lên án:

Cha mẹ thói đời ăn ở bạc,

Có chồng hờ hững cũng như không.

Tiếng "chửi" sự bạc bẽo của thói đời, sự hờ hững của ông chồng không phải là tiếng "chửi" của bà Tú,  nhưng thực chất đó là lời giả tự trách mình, tự phê phán mình, một cách thể hiện tình cảm rất đặc biệt của nhà thơ với vợ.Dù đó là một hiện thwujc bình thường trong xã họi phong kiến tuy nhiên, Tú Xương dám thừa nhận mình là “quan ăn lương vợ”, dám tự nhận khuyết điểm của mình. Từ đó cho thấy ông là một người có nhân cách đẹp.

- Thương vợ dựng lên hai bức chân dung: Bức chân dung tả thực thân phận của bà Tú và bức chân dung tinh thần của Tú Xương. Trong những bài thơ viết về vợ của Tú Xương, luôn xuất hiện hai hình ảnh song hành : Bà Tú hiện lên phía trước và ông Tú khuất lấp ở phía sau.

Câu hỏi (trang 30 SGK Ngữ văn 11 tập 1)

Phân tích sự vận dụng sáng tạo hình ảnh, ngôn ngữ văn học dân gian trong bài thơ trên.

Lời giải chi tiết

Những yếu tố trong văn học dân gian ( hình ảnh, ngôn ngữ) được nhà thơ Tú XUowng vận dụng trong bài Thương Vợ một cách sáng tạo, tinh tế.

- Về hình ảnh: Trong ca dao, hình tượng "con cò" được gắn với nhiều tầng lớp nghĩa. Có khi nó được dùng để nói về thân phận người phụ nữ lam lũ, vất vả, chịu thương, chịu khó ("Con cò lặn lội bờ sông
Ngày xuân mòn mỏi má hồng phôi pha"). Có khi lại tượng trưng cho thân phận người lao động nói chung; với nhiều bất trắc, thua thiệt ("Con cò mà đi ăn đêm - Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao"). Như thế, con cò trong ca dao vốn đã gợi nhiều cay đắng, xót xa. Song dường như ứng vào một thân phận cụ thể (như trong bài thơ Thương vợ là nói về bà Tú chẳng hạn) nó lại càng gợi sự xót xa,chua chát cho số phận con người nhiều hơn. Như đã phân tích, con cò trong ca dao tội nghiệp trong cái rợn ngợp của không gian còn con cò trong thơ của Tú Xương thì bị bao vây bởi cả không gian lẫn thời gian heo hút. Hơn thế nữa, so với từ "con cò" trong ca dao thì từ "thân cò" của Tú Xương mang tính khái quát cao hơn,mang ý nghĩa biểu trưng cho sự gầy guộc, vất vả , lam lũ của người phụ nữ do vậy mà tình thương yêu của Tú Xương cũng sâu sắc và thấm thía hơn.

- Vận dụng từ ngữ: Đáng chú ý nhất là thành ngữ "năm nắng mười mưa" được vận dụng một cách rất sáng tạo. Cụm từ "nắng mưa" chỉ sự khắc nghiệt của thời tiết thông qua đó cho thấy sự vất vả của con người.. Các từ "năm", "mười" là số lượng phiếm chỉ, để nói số nhiều, được tách ra rồi kết hợp với "nắng mưa" tạo nên một thành ngữ chéo. Hiệu quả của nó là vừa nói lên sự vất vả, gian lao, vừa thể hiện được đức tính chịu thương, chịu khó, hết lòng vì chồng, vì con của bà Tú.

 - Hai câu đề miêu tả công việc và thân phận của bà Tú

 + Quanh năm: Cách tính thời gian vất vả, triền miên, hết năm này sang năm khác.

+ Mom sông: Địa điểm làm ăn cheo leo, nguy hiểm, không ổn định.

→ Hình ảnh gợi lên hoàn cảnh kiếm sống lam lũ, tần tảo với một không gian sinh tồn bấp bênh, nguy hiểm

 - Hai câu thực đặc tả cảnh làm ăn vất vả để mưu sinh của bà Tú:

       + Đảo ngữ “lặn lội” đưa lên đầu câu, dùng “thân cò” thay cho “con cò” nhấn mạnh nỗi vất vả, gian truân của bà Tú.

       + Quãng vắng, đò sông: Không gian heo hút, vắng lặng đầy sự cô đơn, vắng lặng mà nguy hiểm..

       + Biện pháp đối: khi quãng vắng >< buổi đò đông.

       + Eo sèo: Gợi cảnh chen chúc, bươn trải trên sông nước của những người làm nghề buôn bán nhỏ.

→ Hai câu thực miêu tả nỗi vất vả, cơ cực, tần tảo của bà Tú.

=> Bốn câu thơ đầu tả cảnh công việc và thân phận của bà Tú, đồng thời cho ta thấy tấm lòng xót thương của Tú Xương.

  - Vẻ đẹp của bà Tú trước hết được cảm nhận ở sự đảm đang, tháo vát, chu toàn với chồng con:

       Nuôi đủ năm con với một chồng.

    Từ “đủ” trong “nuôi đủ” vừa nói về số lượng, vừa nói chất lượng, chỉ sự chu toàn trong bổn phận làm vợ, làm mẹ của bà Tú. Câu thơ chia làm hai vế " vế bên này (một chồng) lại cân xứng với tất cả gánh nặng ở vế bên kia (năm con). Câu thơ nén một nỗi xót xa, cay đắng trước sự bất lực của ông Tú

Ở bà Tú sự đảm đang, tháo vát còn đi liền với đức hi sinh:

       Năm nắng mười mưa dám quản công

    Thành ngữ “năm nắng mười mưa” chỉ sự gian lao, vất vả nay được Tú Xương dùng để làm nổi bật đức tính chịu thương, chịu khó, hết lòng vì chồng, vì con của bà Tú.

 Hai câu kết chính là lời Tú Xương tự “chửi” mình . Ông nhận thấy chính ông là nguyên nhân gây nên sự vất vả của vợ. Câu thơ còn là tiếng “chửi” của Tú Xương đối với xã hội, chửi cái thói đời đểu cáng, bạc bẽo để cho người vợ vất vả và chính xã hội biến mình thành ông chồng vô tích sự.

=> Lời chửi trong tâm khảm của sự yêu thương và có cả ngậm ngùi, xót thương

Bài thơ thương vợ dựng lên hai bức chân dung: Bức chân dung hiện thực của bà Tú và bức chân dung tinh thần của Tú Xương. Trong bài thơ, ông Tú không xuất hiện trực tiếp nhưng tinh thần và suy nghĩ của ông vẫn biểu hiện trong từng câu thơ. Đó là một tấm lòng yêu thương, biết ơn đối với người vợ.

    Yêu thương, quý trọng, biết ơn với vợ là những điều làm nên cốt cách của Tú Xương. Hơn nữa, trong xã hội trọng nam khinh nữ, việc một nhà nho như Tú Xương không những nhận ra sự vô dụng của mình mà còn khiển trách bản thân một cách thẳng thắn

=> Nhân cách của Tú Xương chân thật, cao đẹp

- Về hình ảnh:

Con cò trong ca dao mang nhiều nét nghĩa:

Thân phận người phụ nữ:

+Con cò lặn lội bờ sông – Gánh gạo đưa chồng tiếng khóc nỉ non.

Có khi lại tượng trưng cho thân phận người lao động lam lũ, vất vả

+Con cò mà đi ăn đêm – đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao.

Trong ca dao,"con cò" là hình ảnh đại diện cho cay đắng, xót xa. Song, khi ứng vào một thân phận cụ thể như trong bài thơ Thương vợ của Tú Xương, càng gợi lên sự xót xa, tội nghiệp. Hơn nữa, Tú Xương lại dùng cách nói “thân cò” càng để nhấn mạnh nỗi vất vả, gian truân của bà Tú.

    - Vận dụng từ ngữ: Thành ngữ “năm nắng mười mưa” được vận dụng một cách sáng tạo.

Cụm từ “nắng" ,"mưa" chỉ sự khắc nghiệt của thời tiết thông qua đó gợi sự vất vả, khổ cực của con người lao động

Các từ năm, mười là số lượng phiếm chỉ, để nói số nhiều, được tách ra rồi kế hợp với “nắng mưa” tạo nên một thành ngữ chéo. Qua đó, nói lên sự vất vả, gian lao đồng thời thể hiện được đức tính chịu thương, chịu khó, hết lòng vì chồng, vì con của bà Tú.

Bố cục: 2 phần

- Phần 1(sáu câu thơ đầu): Hình ảnh bà Tú

- Phần 2(hai câu thơ còn lại): Lời tự trách, tự giễu của nhà thơ.

- Hai từ "quanh năm" và "mom sông",một từ dùng để chỉ thời gian, một từ dùng để địa điểm, "mom sông" là nơi nguy hiểm , đông đúc là nơi bà Tú phải lam lũ "quanh năm"  để kiếm sống

⟹Hai câu thực gợi tả cụ thể hơn cuộc sống lam lũ gắn với việc buôn bán ngược xuôi của bà Tú. Cảm nhận được sự vất vả của vợ, nhà thơ đã mượn hình ảnh con cò trong ca dao để nói về bà Tú:

Lặn lội thân cò khi quãng vắng,

Eo sèo mặt nước buổi đò đông.

- Ba từ "khi quãng vắng" là những từ chỉ một không gian vắng lặng, buồn tẻ, nguy hiểm

- Câu thơ dùng phép đảo ngữ (đưa từ "lặn lội" lên đầu câu) và dùng từ "thân cò" thay cho từ "con cò" càng nhấn mạnh sự vất vả, tần tảo của bà Tú. Không những thế, từ "thân cò"  gợi lên dáng vẻ gầy guộc bên cạnh đó là nỗi ngậm ngùi về thân phận. Lời thơ, vì thế, mà cũng sâu sắc hơn, thấm thía hơn.

- Câu thứ tư làm rõ sự vật lộn với cuộc sống đầy gian nan của bà Tú:

Eo sèo mặt nước buổi đò đông.

Câu thơ gợi tả cảnh chen chúc, bươn chải trên sông nước của những người làm nghề buôn bán nhỏ. "Buổi đò đông" gợi tả nững nguy cơ tai nạn, sự nguy hiểm

⟹Bốn câu thơ đầu thực tả thân phận và công việc vất vả của bà Tú, thông qua đó ta cũng thấy được tình thương của ông Tú dành cho bà.

- Vẻ đẹp của bà Tú trước hết được thể hiện qua sự tháo vát, đảm đang khi làm tròn bổn phận chu toàn trong việc chăm sóc chồng con. Từ "đủ" trong "nuôi đủ" vừa nói số lượng, vừa nói chất lượng. Điều đặc biệt hơn nữa, câu thơ chia làm hai vế  "một chồng " cân xứng với tất cả gánh nặng ớ vế "năm con". Câu thơ đang khắc họa một sự thật đau lòng. Tú Xương ý thức rõ nỗi lo của vợ và cả sự khiếm khuyết của mình. Câu thơ nén một nỗi xót xa, cay đắng.

- Ở bà Tú, sự đảm đang ,tần tạo được đi cùng đức hi sinh. Như đã phân tích ở trên, cái đức hi sinh vì chồng vì con của bà Tú trước hết thể hiện ở việc bất chấp gian khó, ctần tảo kiếm sống để nuôi gia đình. Qua đó đã đủ thể hiện được sự cần cù, vất vả nhưng theo thơ miêu tả còn chưa đủ, Tú Xương còn bình luận tiếp:

Năm nắng mười mưa dám quản công.

Thành ngữ "năm nắng mười mưa" vốn đã hàm nghĩa chỉ sự gian lao, vất vả nay được dùng trong trường hợp của bà Tú nó còn thể hiện được nổi bật đức tính chịu thương, chịu khó, hết lòng vì chồng vì con của bà Tú nữa.

Câu thơ cuối là lời Tú Xương, Tú Xương tự rủa mát mình, cũng là lời tự phán xét, tự lên án:

Cha mẹ thói đời ăn ở bạc,

Có chồng hờ hững cũng như không.

Tiếng "chửi" sự bạc bẽo của thói đời, sự hờ hững của ông chồng không phải là tiếng "chửi" của bà Tú,  nhưng thực chất đó là lời giả tự trách mình, tự phê phán mình, một cách thể hiện tình cảm rất đặc biệt của nhà thơ với vợ.Dù đó là một hiện thwujc bình thường trong xã họi phong kiến tuy nhiên, Tú Xương dám thừa nhận mình là “quan ăn lương vợ”, dám tự nhận khuyết điểm của mình. Từ đó cho thấy ông là một người có nhân cách đáng quý.

- Thương vợ dựng lên hai bức chân dung: Bức chân dung tả thực thân phận của bà Tú và bức chân dung tinh thần của Tú Xương. Trong những bài thơ viết về vợ của Tú Xương, luôn xuất hiện hai hình ảnh song hành : Bà Tú hiện lên phía trước và ông Tú khuất lấp ở phía sau.

Câu hỏi (trang 30 SGK Ngữ văn 11 tập 1)

Phân tích sự vận dụng sáng tạo hình ảnh, ngôn ngữ văn học dân gian trong bài thơ trên.

Lời giải chi tiết

Những yếu tố trong văn học dân gian ( hình ảnh, ngôn ngữ) được nhà thơ Tú XUowng vận dụng trong bài Thương Vợ một cách sáng tạo, tinh tế.

- Về hình ảnh: Trong ca dao, hình tượng "con cò" được gắn với nhiều tầng lớp nghĩa. Có khi nó được dùng để nói về thân phận người phụ nữ lam lũ, vất vả, chịu thương, chịu khó ("Con cò lặn lội bờ sông
Ngày xuân mòn mỏi má hồng phôi pha"). Có khi lại tượng trưng cho thân phận người lao động nói chung; với nhiều bất trắc, thua thiệt ("Con cò mà đi ăn đêm - Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao"). Như thế, con cò trong ca dao vốn đã gợi nhiều cay đắng, xót xa. Song dường như ứng vào một thân phận cụ thể (như trong bài thơ Thương vợ là nói về bà Tú chẳng hạn) nó lại càng gợi sự xót xa,chua chát cho số phận con người nhiều hơn. Như đã phân tích, con cò trong ca dao tội nghiệp trong cái rợn ngợp của không gian còn con cò trong thơ của Tú Xương thì bị bao vây bởi cả không gian lẫn thời gian heo hút. Hơn thế nữa, so với từ "con cò" trong ca dao thì từ "thân cò" của Tú Xương mang tính khái quát cao hơn,mang ý nghĩa biểu trưng cho sự gầy guộc, vất vả , lam lũ của người phụ nữ do vậy mà tình thương yêu của Tú Xương cũng sâu sắc và thấm thía hơn.

- Vận dụng từ ngữ: Đáng chú ý nhất là thành ngữ "năm nắng mười mưa" được vận dụng một cách rất sáng tạo. Cụm từ "nắng mưa" chỉ sự khắc nghiệt của thời tiết thông qua đó cho thấy sự vất vả của con người.. Các từ "năm", "mười" là số lượng phiếm chỉ, để nói số nhiều, được tách ra rồi kết hợp với "nắng mưa" tạo nên một thành ngữ chéo. Hiệu quả của nó là vừa nói lên sự vất vả, gian lao, vừa thể hiện được đức tính chịu thương, chịu khó, hết lòng vì chồng, vì con của bà Tú.

Bố cục: 2 phần

- Phần 1(sáu câu thơ đầu): Hình ảnh bà Tú

- Phần 2(hai câu thơ còn lại): Lời tự trách, tự giễu của nhà thơ.