Soạn bài Chơi chữ

THẾ NÀO LÀ CHƠI CHỮ?

Đọc bài ca dao sau đây và trả lời câu hỏi:

Bà già đi chợ Cầu Đông,

Bói xem một quẻ lấy chồng lợi chăng?

Thầy bói xem quẻ nói rằng:

Lợi thì có lợi nhưng răng không còn.

1. Em có nhận xét gì về nghĩa của các từ lợi trong bài ca dao này?

2. Việc sử dụng từ lợi ở câu cuối của bài ca dao là dựa trên hiện tượng gì của từ ngữ.

3. Việc sử dụng từ lợi như trên có tác dụng gì?

Trả lời:

1.

- Từ lợi mà bà già dùng (lợi chăng) nghĩa là lợi ích, thuận lợi.

- Từ lợi trong câu nói của thầy bói nghĩa là phần thịt bao quanh chân răng.

2. Việc sử dụng từ lợi ở câu cuối của bài ca dao dựa vào hiện tượng đồng âm khác nghĩa của từ ngữ

3. Cách vận dụng như thế gây cảm giác bất ngờ thú vị. Câu trả lời của thầy bói tuy đượm chút hài hước nhưng không cay độc.

CÁC LỐI CHƠI CHỮ

Ngoài các lối chơi chữ như ở mục I, còn những lối chơi chữ khác. Em hãy chỉ rõ lối chơi chữ trong các câu dưới đây.

1.                                                       Sánh với Na-va “ranh tướng” Pháp

Tiếng tăm nồng nặc ở Đông Dương.

                                                     (Tú Mỡ)

2.                                                          Mênh mông muôn mẫu một màu mưa

Mỏi mắt miên man mãi mịt mờ

                                                      (Tú Mỡ)

3.                                                          Con cá đối bỏ trong cối đá,

Con mèo cái nằm trên mái kèo,

                        Trách cha mẹ em nghèo, anh nỡ phụ duyên em.

                                                       (Ca dao)

4.                                                               Ngọt thơm sau lớp vỏ gai,

              Quả ngon lớn mãi cho ai đẹp lòng.

Mời cô mời bác ăn cùng,

                    Sầu riêng mà hóa vui chung trăm nhà.

                                            (Phạm Hổ)

Trả lời:

(1) Dựa vào hiện tượng gần âm: ranh tướng gần với danh tướng nhưng nghĩa hoàn toàn khác nhau. Danh tướng là vị tướng giỏi được lưu danh ; còn ranh tướng là kẻ ranh ma – ý mỉa mai – chế giễu.

(2) Mượn cách nói điệp âm: hai câu thơ điệp âm "m" tới 14 lần ⟹ Diễn tả sự mịt mờ của không gian đầy mưa.

(3) Nói lái: Cá đối nói lái thành cối đá - Mèo cái nói lái thành mái kèo ⟹ nhằm diễn tả sự trái khoáy, sự hẩm hiu của duyên phận.

(4) Dựa vào hiện tượng trái nghĩa, đồng nghĩa, gần nghĩa.

+ Sầu riêng - danh từ - chỉ một loại trái cây ở Nam Bộ

+ Sầu riêng - tính từ - chỉ sự phiền muộn riêng tư của con người.

LUYỆN TẬP