Soạn bài Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh - Phạm Đình Hổ

Thói ăn chơi xa xỉ của chúa Trịnh và các quan lại hầu cận được miêu tả thông qua các chi tiết:

- Thịnh vương Trịnh Sâm: Thích ăn chơi đèn đuốc, thường ngự ở các ly cung; việc xây dựng đình đài cứ liên miên. Một tháng nhà Chúa có đến 3 - 4 lần ra ngự ở Tây Hồ, đi kèm là binh lính dàn hầu đông đảo, bày đủ các trò. Dân gian có bao nhiêu trân cầm dị thú, cổ mộc quái thạch chúa đều mặc sức mà vơ vét.

- Quan lại hầu cận: Quan nội thần ăn mặc như đàn bà, cùng với các quan tụng hỗ đại thần (đi theo và bảo vệ chúa) buôn bán như ngoài chợ để phục vụ cho cuộc vui của Chúa. Bọn hoạn quan cũng theo đó mượn gió bẻ măng, ra ngoài dọa dẫm; nhà ai có đồ tốt đều bị lấy đi rồi vu cho họ tội cất giấu vật cung phụng để dọa lấy tiền.

Nhận xét về lời văn ghi chép của tác giả:

Lời văn của tác giả rất khách quan, trung thực, bày tỏ cực kì kín đáo thái độ của mình với sự việc xảy ra. Tuy vậy, tất cả những sự thật đó cũng đã giúp tác giả phơi bày hiện thực rối ren của xã hội: Quan lại, vua chúa chỉ lo ăn chơi hưởng lạc, vơ vét ức hiếp dân lành.

Tác giả nói: "…kẻ thức giả biết đó là triệu bất tường" do:

Tác giả đã cảm nhận được và kín đáo bộc lộ thái độ chủ quan của mình trước việc ăn chơi xa xỉ của tầng lớp thống trị trong xã hội. Những người biết nhìn xa trông rộng sớm nhìn thấy điềm gở, chẳng lành bằng tình trạng mục rỗng, biến chất trong bộ máy chính quyền thì sớm muộn gì cũng diệt vong.

Bọn quan lại hầu cận trong phủ Chúa đã nhũng nhiễu dân bằng những thủ đoạn:

- Vừa ăn cướp vừa la làng: “Họ dò xem nhà nào có chậu hoa cây cảnh, chim tốt khiếu hay, thì biên ngay hai chữ “phụng thủ” vào. Đêm đến, các cậu trèo qua tường thành lẻn ra, sai tay chân đem lính đến lấy phăng đi, rồi buộc cho tội đem giấu vật cung phụng để dậm doạ lấy tiền. Hòn đá hoặc cây cối gì to lớn quá thì thậm chí phải phá nhà huỷ tường để khiêng ra"

- Vu oan: Các nhà giàu bị họ vu cho là giấu vật cung phụng, thường phải bỏ của ra kêu van chí chết, có khi phải đập bỏ núi non bộ, hoặc phá bỏ cây cảnh để tránh khỏi tai vạ.”

Ý nghĩa đoạn văn cuối: " Nhà ta ở phường Hà Khẩu… cũng vì cớ ấy":

Câu chuyện thực xảy ra ở chính gia đình tác giả vừa có tác dụng tăng thêm tính xác thực, sinh động cho những chứng cứ lên án chúa Trịnh và quan lại vừa cho thấy tình trạng rối ren của đất nước không phải là điều xa vời.

Thói ăn chơi xa xỉ của chúa Trịnh và các quan lại hầu cận được miêu tả thông qua các chi tiết:

- Thường ngự ở các ly cung

- Xây dựng đình đài liên miên

- Mỗi tháng dạo Hồ Tây 3 - 4 lần, binh lính theo hầu và các quan nội thần đóng giả người mua kẻ bán, tấp nập như họp chợ

- Ra sức vơ vét trân cầm dị thú, cổ mộc quái thạch, chậu hoa cây cảnh không thiếu thứ gì

Nhận xét về lời văn ghi chép của tác giả:

Tác giả đã ghi chép một cách cụ thể chân thực, khách quan với những dẫn chứng cụ thể, đầy đủ và thuyết phục nhưng vẫn kín đáo bày tỏ thái độ phê phán thói ăn chơi, xa đọa của chúa Trịnh và đám quan hầu cận.

Tác giả nói: "…kẻ thức giả biết đó là triệu bất tường" do:

Đã nhìn thấy sự thối rữa, mục nát của chế độ đồng thời dự báo về một tương lai không mấy tốt đẹp dành cho đại vận của đất nước.

- Bọn quan lại hầu cận trong phủ Chúa đã nhũng nhiễu dân bằng những thủ đoạn như dọa dẫm, trèo tường ăn trộm, vua oan giá họa để vòi tiền...

- Ý nghĩa đoạn văn cuối " Nhà ta ở phường Hà Khẩu… cũng vì cớ ấy": cho thấy tính khách quan, độ chân thật trong những ghi chép của tác giả, tăng thêm sự thối nát thời vua Lê chúa Trịnh đồng thời cũng cho thấy sự bất lực của chính tác giả.

Tuỳ bút và truyện đều là thể loại văn tự sự nhưng tùy bút thường được dùng để ghi chép những sự việc vụ thể một cách tùy hứng, không có cốt truyện rõ ràng và cũng không cần theo bất kỳ trật tự nhất định nào. Tác giả viết tùy bút có thể bộc lộ thái độ của mình vào tác phẩm nhưng sẽ không phóng đại hay làm sai lệch bản chất sự việc. Còn truyện có thể kể từ đợi thực hoặc hư cấu, có thể phóng đại thêm bớt chi tiết hoặc không, có cốt truyện và nhân vật rõ ràng, được viết theo một trình tự diễn biến xác định

Đất nước ta vào thời vua Lê - chúa Trịnh cuối thế kỉ XVIII rơi vào tình cảnh vô cùng hỗn loạn. Vua chúa chỉ biết ăn chơi hưởng lạc, bỏ bê triều chính. Thượng bất chính thì hạ tắc loạn, quan lại lợi dụng tình hình đó cũng ra sức vơ vét của cải của nhân dân. Nhân dân ta vào thời đó sống trong cảnh lầm than cơ cực không chỉ về vật chất còn cả về tinh thần.

Thói ăn chơi xa xỉ của chúa Trịnh và các quan lại hầu cận được miêu tả thông qua các chi tiết:

- Thú vui du sơn ngoạn thủy:

• Trong nước vô sự, Thinh Vương (Trịnh Sâm) thích chơi đèn đuốc, thường ngự trên Tây Hồ, núi Dũng Thúy, núi Tử Trầm.
• “Mỗi tháng ba, bốn lần, Vương ra cung Thụy Liên trên bờ Tây Hồ, binh lính dàn hầu vòng quanh bốn mặt hồ, các nội thần thì đều bịt khăn, mặc áo đàn bà, bày bách hóa chung quang bờ hồ để bán..”

- Thú chơi cảnh:

• “Bao nhiêu loài trân cầm dị thú, cổ quái mộc thạch, chậu hoa cây cảnh ở chốn dân gian. Chúa đều sức thu lấy, không thiếu một thứ gì. Có khi lấy cả cây đa to, cành lá rườm rà, từ bên bắc chở qua sông đem về...".
• Trong phủ, tùy chỗ, điểm xuyết bày vẽ ra hình núi non bộ trông như bến bể đầu non.

- Quan lại hầu cận nhũng nhiễu dân lành:

• Bọn hoạn quan cung giám lại thường nhờ gió bẻ măng, ra ngoài dọa dẫm.
• "Sai tay chân đem lính đến lấy phăng đi, rồi buộc cho tội đem giấu vật cung phụng để dọa lấy tiền"

Nhận xét về lời văn ghi chép của tác giả:

Tác giả đã ghi chép một cách cụ thể chân thực, khách quan với những dẫn chứng cụ thể, đầy đủ và thuyết phục nhưng vẫn kín đáo bày tỏ thái độ phê phán thói ăn chơi, xa đọa của nhà Chúa cùng thói sách nhiễu dân lành.

Thú du sơn ngoạn thủy hay chơi cảnh vốn là thú vui rất thanh nhã, là cách để hòa mình cùng với thiên nhiên nhưng những cuộc dạo chơi của nhà Chúa lại rất ồn ào, tốn kém, khoa trương và dị hợm, không có một vị quan can gián nào mà toàn những kẻ hùa theo làm những trò lố bịch. “Thượng bất chính, hạ tắc loạn”, bởi vậy mà lũ hoạn quan có cơ hội tác oai tác quái, hành dân với mục đích tư lợi.

Tác giả nói: "…kẻ thức giả biết đó là triệu bất tường" do:

Đây là đoạn văn có tính chất bình luận kín đáo và là lời dự báo gián tiếp cho sự suy vong tất yếu của một triều đại mà chỉ biết ăn chơi, hưởng thụ, không biết chăm lo cho nhân dân. “Kẻ thức giả” là những người học rộng tài cao, được trọng vọng trong xã hội và họ có khả năng nhìn xa trông rộng. Triệu bất tường là điềm gở, dấu hiệu không lành. Có thể nói đây là lời đánh giá về thực trạng và tương lai của đất nước. Bằng chứng của việc này là sự sụp đổ của chế độ vua Lê chúa Trịnh, việc vua tôi Lê Chiêu Thống bán nước cầu vinh dẫn 20 vạn quân Thanh vào giày xéo quê hương; đất nước phải qua một hồi binh biến mới có được thái bình.

Bọn quan lại hầu cận trong phủ Chúa đã nhũng nhiễu dân bằng những thủ đoạn:

• “Họ dò xem nhà nào có chậu hoa cây cảnh, chim tốt khiếu hay, thì biên ngay hai chữ “phụng thủ” vào. 
• Đêm đến, các cậu trèo qua tường thành lẻn ra, sai tay chân đem lính đến lấy phăng đi, rồi buộc cho tội đem giấu vật cung phụng để dậm dọa lấy tiền.
• Các nhà giàu bị họ vu cho là giấu vật cung phụng phải bỏ tiền ra kêu oan chí chết.

Lợi dụng uy quyền, tiếng tăm và sở thích của Chúa để vơ vét của cải trong thiên hạ bằng nhiều thủ đoạn vừa dọa dẫm, vừa lấy trộm vừa vu oan, vừa ăn cắp vừa la làng.

Ý nghĩa đoạn văn cuối: " Nhà ta ở phường Hà Khẩu… cũng vì cớ ấy":

- Cho thấy những gì tác giả viết ra là hoàn toàn có thực, và gia đình tác giả cũng không nằm ngoài khốn cảnh đó.

- Góp phần tăng thêm tính phê phán cho bộ mặt tham lam, sự thối nát thời vua Lê chúa Trịnh

- Bày tỏ cảm xúc một cách kín đáo: Căm phẫn trước tình thế của xã hội nhưng chính tác giả cũng bất lực vì không thể làm gì được.

- Tùy bút ghi chép những sự việc có thật một cách tùy hứng tản mạn không cần hệ thống kết cấu trong khi truyện thường có cốt truyện và nhân vật, được xây dựng theo một hệ thống, kết cấu hợp lí (mở đầu, diễn biến, kết thúc).

- Tùy bút có thể tùy thời mà bộc lộ cảm xúc, thái độ của tác giả trước sự vật, hiện tượng một cách trực tiếp còn truyện thường chỉ bộc lộ một cách gián tiếp.

.- Tùy bút thường ít sử dụng các biện pháp phóng đại trong khi truyện thường sử dụng nhiều biện pháp phóng đại,…

Ông bà ta thường có câu:

"Con ơi nhớ lấy câu này,

Cướp đêm là giặc, cướp ngày là quan."

Câu ca dao này phản ánh đúng tình trạng của đất nước ta vào thời vua Lê chúa Trịnh cuối thể kỉ XVIII. Có thể nói đây là một thời kì đen tối trong lịch sử nước nhà. Một triều đại mà vua không có thực quyền, sống một cách bạc nhược mong giữ được vinh hoa phú quý của mình. Nhà Chúa chiếm hết quyền hành nhưng lại không chăm lo cho dân mà chỉ biết ăn chơi xa đọa. Những người tài lui về ở ẩn, quan lại kéo bè kết phái, thay vì can gián, khuyên can vua chúa lại lợi dụng cơ hội đục khoét, nhũng nhiễu dân lành. Cuộc sống của nhân dân rơi vào cảnh nghèo đói, phu phen tạp dịch phục vụ cho giai cấp cầm quyền.

Xem tiếp: Soạn bài Hoàng Lê nhất thống chí - Hồi thứ 14