Soạn bài Ôn tập văn học dân gian Việt Nam

BÀI TẬP VẬN DỤNG

II. Soạn bài siêu ngắn: Ôn tập văn học dân gian

o Thủ pháp so sánh: nhằm làm nổi bật sức mạnh của Đăm Săn.

o Thủ pháp phóng đại: "Một lần xốc tới, chàng vợt một đồi tranh", "khi chàng múa chạy nước kiệu, quả núi ba lần rạn nứt, ba đồi tranh bật rễ bay tung"...

o Thủ pháp trùng điệp: nhằm tô đậm hình ảnh của chàng Đăm Săn với sức mạnh, sự kì vĩ, lớn lao.

o Hiệu quả nghệ thuật: tôn cao vẻ đẹp của người anh hùng sử thi, một vẻ đẹp kì vĩ trong một khung cảnh hoành tráng.

Câu 1 (trang 100 SGK Ngữ Văn 10 tập 1)

* Các đặc trưng cơ bản của văn học dân gian:

- Tính truyền miệng:

+ Ngôn từ truyền miệng đóng vai trò quan trọng trong việc tạo nên nội dung, ý tưởng và thế giới nghệ thuật của tác phẩm văn học dân gian

+ Văn học dân gian tồn tại, lưu hành theo phương thức truyền miệng (truyền miệng  từ người này sang người khác qua nhiều thế hệ và các địa phương khác nhau)

+ Quá trình truyền miệng là quá trình diễn xướng dân gian (nói, kể, hát, diễn)

- Tính tập thể:

+ Văn học dân gian là kết quả của quá trình sáng tác tập thể:

+ Lúc đầu, một người khởi xướng => tác phẩm hình thành

+ Tiếp theo, những người khác tiếp tục lưu truyền, bổ sung, sửa chữa,

⇒Tác phẩm sẽ hoàn thiện hơn về hình thức cũng như nội dung.

* Ví dụ: Chiến thắng Mtao-Mxây, Tấm Cám, Tam đại con gà, Uy-lít-xơ trở về, Ca dao than thân và ca dao yêu thương tình nghĩa,…

Câu 2 (trang 100 SGK Ngữ Văn 10 tập 1)

Câu 3 (trang 100 SGK Ngữ Văn 10 tập 1)

Câu 4 (trang 101 SGK Ngữ Văn 10 tập 1)

a. Ca dao than thân thường là nỗi lòng của người phụ nữ phong kiến

Vì trong xã hội xưa, họ không được tôn trọng, số phận phụ thuộc vào kẻ khác.

Thân phận họ hiện lên thật chân thực, đáng thương, xót xa qua những biện pháp so sánh thân phận họ như “hạt mưa sa, hạt cát,…”

Ca dao yêu thương tình nghĩa đề cập đến tình nghĩa thủy chung, tình yêu đôi lứa hạnh phúc, tình cảm gia đình, nỗi nhớ,…

Vì chiếc khăn, cái cầu tượng trưng cho tình yêu đôi lứa: “chiếc khăn” tượng trưng cho người con gái, cái cầu là chiếc cầu nối tình yêu của hai người với nhau.

Hình ảnh cây đa, bến nước – con thuyền, gừng cay – muối mặn là tình nghĩa lứa đôi bởi đây là những hình ảnh thể hiện sự gắn kết, thủy chung.

b. Những biện pháp nghệ thuật thường được sử dụng trong ca dao: ẩn dụ, so sánh, điệp cấu trúc câu, nói quá,…

Câu 1 (trang 101 SGK Ngữ Văn 10 tập 1)

- Nét nổi bật trong nghệ thuật miêu tả nhân vật anh hùng của sử thi là: phóng đại, nói quá, so sánh, điệp cấu trúc câu,…

Ví dụ: “Một lần xốc tới, chàng vượt một đồi tranh. Một lần xốc tới nữa chàng vượt một đồi lồ ô….”, “Chàng múa trên cao, gió như bão. Chàng múa dưới thấp, gió như lốc”, “Khi chàng múa trên cao vang lên tiếng đĩa khiên kênh. Khi chàng múa chạy nước kiệu, quả núi ba lần rạn nứt, ba đồi tranh bật rễ bay tung…”,…

- Vẻ đẹp của người anh hùng sử thi trở nên vĩ đại hơn, đẹp hơn cả về phẩm chất và tài năng, làm tăng niềm tin, niềm tự hào của nhân dân.

Câu 2 (trang 101 SGK Ngữ Văn 10 tập 1)

Câu 3 (trang 101 SGK Ngữ Văn 10 tập 1)

Tấm từ “yếu đuối, thụ động”:

- Khi bị Cám lừa lấy hết cá trong giỏ, Tấm chỉ biết ôm mặt khóc => Bụt xuất hiện giúp Tấm.

- Mất cá bống => Tấm khóc => Bụt xuất hiện chỉ bảo

- Bị dì ghẻ bắt ở nhà nhặt thóc ra thóc, gạo ra gạo rồi mới được đi => Tấm khóc => Bụt xuất hiện giúp đỡ

- Không có quần áo đẹp đi trẩy hội => Tấm lại khóc => Bụt xuất hiện chỉ cách

Sau đó Tấm đã “kiên quyết đấu tranh giành lại sự sống và hạnh phúc cho mình”:

- Khi bị giết hại, Tấm hóa thân thành chim vàng anh, cây xoan đào, quả thị và cuối cùng nhà vua cũng tìm được Tấm, từ đó Tấm sống hạnh phúc trong cung và trả thù mẹ con Cám.

Câu 4 (trang 102 SGK Ngữ Văn 10 tập 1)

Câu 5 (trang 102 SGK Ngữ Văn 10 tập 1)

“Thân em như lá từ bi

Ngày thì dãi nắng, đêm thì dầm sương”

“Thân em như thể cánh bèo

Ngược xuôi xuôi ngược theo dòng nước trôi”

“Thân em như ớt chín cây

Càng tươi ngoài vỏ càng cay trong lòng”

“Chiều chiều ra đứng bờ sông

Muốn về với mẹ mà không có đò”

“Chiều chiều buồn miệng nhai trầu

Nhớ người quân tử bên cầu ngẩn ngơ”

“Chiều chiều bãi bể sóng xô

Dã tràng xe cát cơ đồ phù vân”

⇒ Mở đầu bài ca dao theo cách lặp lại như vậy cho tác dụng tạo ra những câu thơ có cấu trúc câu giống nhau lặp đi lặp lại để nhấn mạnh nội dung.

Hình ảnh so sánh, ẩn dụ trong các bài ca dao đã học: “Thân em như tấm lụa đào”, “Thân em như củ ấu gai”, sao Hôm, sao Mai, sao Vượt, mặt Trăng, mặt Trời,…

⇒ Đây là những hình ảnh quen thuộc với người dân lao động.

Những câu ca dao khác:

- Nói về chiếc khăn, cái áo:

+ “Khăn đào vắt ngọn cành mai

Mình xuôi đàng ấy, bao giờ mình lên”

+ “Em về anh mượn khăn tay

Gói câu tình nghĩa, lâu ngày sợ quên”

- Nỗi nhớ của những đôi lứa đang yêu:

+ “Nhớ ai em những khóc thầm

Hai hàng nước mắt đầm đầm như mưa”

-  Biểu tượng cây đa, bến nước – con thuyền, gừng cay – muối mặn:

+ “Trăm năm dù lỗi hẹn hò

Cây đa bến cũ con đò khác đưa

Con đò sớm thác năm xưa

Cây đa bến cũ còn lưa đến chừ”

+ “Tay nâng chén muối đĩa gừng

Gừng cay muối mặn xin đừng quên nhau”

Ca dao hài hước:

“Lấy chồng cho đỡ nắng mưa

Chẳng ngờ chồng lại ngủ trưa đến giờ”

“Thầy cúng ngồi cạnh giường thờ

Mồm thì lẩm bẩm tay sờ đĩa xôi”

Câu 6 (trang 101 SGK Ngữ Văn 10 tập 1)

- Dân gian có câu thành ngữ “ba chìm bảy nổi chín lênh đênh” thì trong bài “Bánh trôi nước”, Hồ Xuân Hương có viết:

“Thân em vừa trắng lại vừa tròn

Bảy nổi ba chìm với nước non”

- Ca dao có câu “Khăn thương nhớ ai/ Khăn rơi xuống đất…” thì Nguyễn Khoa Điềm có viết trong bài “Đất nước”:

“Đất nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm”