Soạn bài Câu nghi vấn (tiếp theo)

- Các câu nghi vấn:

a)Con người đáng kính ấy bây giờ cũng theo gót Binh Tư để có ăn ư?

b) Các câu trong khổ thơ đều là câu nghi vấn (trừ thán từ:Than ôi!)

c)Sao ta không ngắm sự biệt li theo tâm hồn một chiếc lá nhẹ nhàng rơi?

d)Ôi, nếu thế thì còn đâu là quả bóng bay?

- Các câu nghi vấn trên dùng để:

(a): Bộc lộ tình cảm, cảm xúc (sự ngạc nhiên).

(b): Mang ý phủ định; bộc lộ tình cảm, cảm xúc.

(c): Mang ý cầu khiến; bộc lộ tình cảm, cảm xúc.

(d): Mang ý phủ định; bộc lộ tình cảm, cảm xúc.

- Các câu nghi vấn:

a)“Saocụ lo xa thế?”; “ Tộigìbây giờ nhịn đói mà tiền để lại?”; “ Ăn mãi hết đi thì đến lúc chết lấygìmà lo liệu?”

b)Cả đàn bò giao cho thằng bé không ra người, không ra ngợm ấy, chăn dắtlàm sao?

c)Aidám bảo thảo mộc tự nhiên không có tình mẫu tử?

d)“Thằng bé kia, mày có việcgì?”; “Saolại đến đây mà khóc?”

+ Đặc điểm hình thức để nhận dạng các câu trên là câu nghi vấn là: ở các từ nghi vấn (các từ in đậm) và ở dấu chấm hỏi khi kết thúc mỗi câu.

- Những câu nghi vấn này dùng để:

+ (a): cả ba câu đều diễn đạt ý phủ định.

+ (b): thể hiện sự băn khoăn, ngần ngại.

+ (c): mang ý khẳng định.

+ (d): cả hai câu đều dùng để hỏi.

- Các câu nghi vấn ở mục (a), (b), (c) đều có thể được thay thế bằng những câu khác tương đương mà không phải nghi vấn. Các câu tương đương theo thứ tự lần lượt là:

+ (a): “Cụ không phải lo xa quá thế.”; “Không nên nhịn đói mà để tiền lại.”; “Ăn hết thì đến lúc chết không có tiền để mà lo liệu.”

+ (b): “Không biết chắc là thằng bé có thể chăn dắt được đàn bò không.”

+ (c): “Thảo mộc tự nhiên có tình mẫu tử”.

a)Cậu có thể kể lại cho mình nghe nội dung bộ phim tối hôm qua được không?

b)Chị Dậu ơi! Sao đời chị lại gặp nhiều buồn đau đến thế?

Trong giao tiếp, nhiều khi những câu nghi vấn như "Anh ăn cơm chưa?", "Cậu đọc sách đấy à?", "Em đi đâu đấy?" không nhằm để hỏi. Vậy trong những trường hợp đó, câu nghi vấn dùng để làm gì? Mối quan hệ giữa người nói và người nghe ở đây như thế nào?

Lời giải chi tiết

Trong nhiều trường hợp giao tiếp, các câu như:Anh ăn cơm chưa?Cậu đọc sách đấy à?,… thường dùng để chào. Trong trường hợp này, người nghe không nhất thiết phải trả lời vào nội dung câu hỏi, mà có thể trả lời bằng một câu chào khác. Quan hệ giữa người nói và người nghe thường là quen biết hoặc thân mật.

Bài tập 1:

a, câu nghi vấn là: Chị khất tiền sưu đến mai phải không?

• Để hỏi (phải không), có dấu chấm hỏi kết thúc câu.

b, câu nghi vấn là: Tại sao con người phải khiêm tốn như thế?

•  Để hỏi (tại sao), có dấu chấm hỏi kết thúc câu

c, câu nghi vấn là: văn là gì? Chương là gì?

• Để hỏi ( gì), có dấu chấm hỏi kết thúc câu

d, câu nghi vấn: chú mình muốn cùng tớ đùa vui không? Đùa trò gì? Cái gì thế? Chị cốc béo xù đứng trước cửa nhà ta ấy hả?

• Để hỏi (không, gì, cái gì, hả), có dấu chấm hỏi kết thúc câu.

II. Soạn bài siêu ngắn: Câu nghi vấn

• Có thể xác định các câu trên là câu nghi vấn vì trong các câu ấy có từ nối các vế có quan hệ lựa chọn là: hay, hay là, hay tại
• Không thể thay từ hay bằng từ hoặc được vì từ hoặc mặc dù cũng để nối các vế câu có quan hệ lựa chọn.

Bài tập 3: Không thể đặt dấu chấm hỏi vì những từ ngữ mang dấu hiệu của câu nghi vấn mang nghĩa khẳng định.

Bài tập 4: 

Hai câu này đều có hình thức là câu nghi vấn nhưng nghĩa khác nhau.

• Câu (a) : câu hỏi xã giao, người hỏi không biết người bị hỏi có khỏe không.
• câu (b): người hỏi biết người bị hỏi bị ốm nhưng không biết đã khỏi hay chưa.

Câu trả lời thích hợp cho từng câu là

a, Tôi vẫn khỏe, cảm ơn anh hoặc dạo này tôi không khỏe lắm.

b, Tôi đã khỏe rồi hoặc tôi vẫn chưa khỏi hẳn

Đặt câu với mô hình:

o Bạn có ăn cơm không?

o Bạn đã ăn cơm chưa?

Hoặc

o Bạn có ra khỏi nhà không?

o Bạn đã ra khỏi nhà chưa?

Bài tập 5: 

a, Từ nghi vấn nằm ở đầu câu (bao giờ) , nội dung thì người được hỏi trong câu này đang chuẩn bị hoặc đã có ý định đi Hà Nội.

b, Từ nghi vấn nằm ở cuối câu (bao giờ), nội dung là người được hỏi đã đi Hà Nội về.

Xét đoạn trích và trả lời câu hỏi:

- Các câu nghi vấn trong những đoạn trích trên:

 + Hồn ở đâu bây giờ?

 + Mày định nói cho cha mày nghe đấy à?

 + Có biết không?..Lính đâu? Sao  mày dám để nó chạy xồng xộc vào đây như vậy? Không còn phép tắc gì nữa à?

 + Một người hằng năm chỉ cặm cụi lo lắng vì mình… văn chương hay sao?

 + Con gái tôi vẽ đấy ư?

- Những câu nghi vấn trên không dùng để hỏi, đối với mỗi đoạn nó được dùng với ý nghĩa riêng:

a, Thể hiện tâm trạng nuối tiếc, hoài niệm của tác giả khi thấy những phong tục tập quán xưa đang dần biến mất với thời gian.

b, Bộc lộ thái độ tức giận, hống hách của cai lệ.

c, Bộc lộ sự đe dọa, quát nạt của tên quan hộ đê

d, Khẳng định vai trò của văn chương trong đời sống

e, Thể hiện thái độ ngạc nhiên của nhân vật người bố.

- Các câu nghi vấn trên có dấu hỏi chấm kết thúc : xét về hình thức các câu nghi vấn trên thường có dấu hỏi chấm khi kết thúc câu nhưng không dùng với ý ngĩa là để hỏi.

 + Câu nghi vấn trên để biểu lộ cảm xúc, đe dọa, khẳng định, ngạc nhiên…của các nhân  vật trong đoạn trích.

 + Các câu nghi vấn trên thường không yêu cầu người đối thoại trả lời.

Câu 1 (trang 22 Ngữ Văn 8 Tập 2)

a, Câu nghi vấn: "Con người đáng kính ấy bây giờ cũng theo gót Binh Tư để có ăn ư?"

→ Chứng kiến cái chết của lão Hạc ông giáo không khỏi ngạc nhiên và biểu lộ cảm xúc của mình qua câu nghi vấn trên.

b, Câu nghi vấn "Ta say mồi đứng uống ánh trăng tan?/ Ta lặng ngắm giang sơn ta đổi mới?/ Tiếng chim ca giấc ngủ ta tưng bừng? / Để ta chiếm riêng phần bí mật? / Than ôi! Thời oanh liệt nay còn đâu?

→ Các câu nghi vấn trên bộc lộ sự nuối tiếc than thở của con hổ trong vườn bách thú khi hồi tưởng lại thời quá khứ những ngày tháng huy hoàng oanh liệt ở chốn rừng xanh một mình làm chúa tể của muôn .

c, Câu nghi vấn: "Vậy thì sự biệt li… nhẹ nhàng rơi?"

→ Tác giả thể hiện quan điểm của mình trước sự biệt li qua đó mong mỏi mọi người nhìn nhận “biệt li” dưới cái nhìn như chiếc lá nhẹ nhàng rơi. Câu nghi vấn để cầu khiến, phủ định sự biệt li khi nhìn chiếc lá rơi.

d, Câu nghi vấn " Ôi, nếu thế thì đâu còn là quả bóng bay?"

→ Những đặc tính vốn có của bóng bay là bay mất và vỡ, ở đây câu nghi vấn dùng để phủ định, chỉ cảm xúc ngạc nhiên khi quả bóng bay “nó cứ còn mãi như một vật lì lợm”.

Câu 2 (trang 23 Ngữ Văn 8 Tập 2)

Các câu nghi vấn trong đoạn trích:

a,  

+ Sao cụ lo xa quá thế?

 + Tội gì bây giờ nhịn đói mà để tiền lại?

 + Ăn mãi hết đi thì đến lúc ấy lấy gì mà lo liệu?

→ Dấu hiệu: Có dấu hỏi chấm kết thúc câu và sử dụng các từ “thế”, “gì” trong câu. Lời nói của ông giáo nhằm mục đích khuyên bảo lão Hạc vì tiết kiệm lo xa mà không ăn uống gì. Trong khi đó lão Hạc dùng câu hỏi để thể hiện sự buồn bã lo lắng về tương lai trước cảnh nghèo nàn túng quẫn .

b, Cả đàn bò giao cho thằng bé người không ra người, ngợm không ra ngợm ấy chăn dắt làm sao?

→ Dấu hiệu: các từ để nghi vấn "làm sao", có dấu chấm hỏi cuối câu. Mục đích thể hiện sự chê bai, không tin tưởng của nhân vật phú ông.

c, Ai dám bảo thảo mộc tự nhiên không có tình mẫu tử?

→ Dấu hiệu: từ nghi vấn "ai", dấu hỏi kết thúc câu. Mục đích câu nghi vấn trên dùng để khẳng định tình mẫu tử của măng tre (thảo mộc), nó không phải là một vật vô tri vô giác mà ở đó còn có tình mẫu tử thiêng liêng cao quý như một linh hồn vậy.

d, Thằng bé kia, mày có việc gì? Sao lại đến đây mà khóc?

→ Dấu hiệu: từ để hỏi " gì", "sao" và dấu hỏi chấm kết thúc câu. Mục đích dùng để hỏi.

- Trong các câu trên, câu ở đoạn (a), (b), (c), (d) có thể được thay thế bằng các câu khác không phải câu nghi vấn, nhưng có chức năng tương đương.

Câu 3 (trang 24 Ngữ Văn 8 Tập 2)

a, Hôm qua cậu xem phim gì thế? Kể cho tớ nghe được không

b, Thương thay cho số phận chị Dậu, một đời người phụ nữ nghèo khổ hết kiếm tiền nộp định cho chồng lại rồi tiền đâu đóng định cho người đã khuất. Một người phụ nữ túng quẫn ấy cớ sao lại còn khổ đến vậy?

Câu 4 (trang 24 Ngữ Văn 8 Tập 2)

Trong giao tiếp những câu như: "Anh ăn cơm chưa?", "Cậu đọc sách đấy à?" không nhằm để hỏi. Mối quan hệ của người nói và người nghe là quan hệ thân quen. Khi người nói đưa ra câu nghi vấn đó nhằm mục đích chào hỏi người đối diện.