Soạn bài Những câu hát châm biếm

“Giới thiệu” về chú tôi để rêu rao cầu hôn, chân dung gồm mấy nét giễu cợt, mỉa mai như sau:

- “Hay tửu hay tăm”: nghiện rượu.

- “Hay nước chè đặc” nghiện chè đậm.

- “Hay nằm ngủ trưa” và ban ngày thì ước "những ngày mưa", ban đêm thì ước “đêm thừa trống canh”’, nghiện ngủ lười nhác.

=> Như vậy, rõ ràng "chú tôi” là người có nhiều tật, đã rượu, chè lại còn thêm lười biếng. Thông thường, giới thiệu việc nhân duyên, người ta phải nói tốt. Nhưng đây thì ngược lại. Đó là cách nói ngược để châm biếm "chú tôi”.

- Bài 2 nhại lời thầy bói nói với người đi xem bói. Ở đây, lời của thầy bói là kiểu nói nước đôi, nói những chuyện hiển nhiên. Thế nhưng, thầy bói dùng cái trò ấu trĩ này để lường gạt những người nhẹ dạ cả tin. Bài ca dùng chính lời của thầy bói để nói ra bản chất của thầy bói. Đó là nghệ thuật “gậy ông đập lưng ông” để gây cười, châm biếm sâu sắc.

- Bài ca dao này phê phán những kẻ hành nghề mê tín, lừa bịp, lợi dụng sự non dạ của người khác để kiếm tiền. Đồng thời, nó cũng châm biếm những người mê tín mù quáng, thiếu hiểu biết như ông thầy bói dốt nát kia.

- Bài ca dao có nội dung tương tự:

Chập chập thôi lại cheng cheng,

Con gà trống thiến để riêng cho thầy.

Đơm xôi thì đơm cho đầy

Đơm vơi thì thánh nhà thầy mất thiêng!

Ý nghĩa tượng trưng của các con vật: Muốn hiểu được ý nghĩa tượng trưng của các con vật trong bài ca dao các em phải tìm hiểu các tục lệ, luật lệ của cuộc sống làng xã ngày xưa.

+ Con cò tượng trưng cho những người nông dân trong xã hội thân phận nhỏ bé.

+ Cà cuống là những kẻ có vai vế, địa vị trong làng xã như xã trưởng, lí trưởng

=> Đến đám ma ngồi uống rượu say sưa.

+ Chim ri, chào mào là những kẻ tay chân của xã trưởng, lí trưởng như: cai lệ, lính lệ - kiếm chác chia phần.

+ Chim chích là anh mõ đi rao việc làng.

- Sự lí thú trong việc lựa chọn các con vật đóng vai:

+ Làm cho cảnh tượng trở nên sinh động lí thú. Một xã hội loài người được thực hiện ra qua xã hội của loài vật.

+ Mỗi con vật có những hành động và đặc trưng riêng đúng với hạng người mà nó đóng vai.

+ Ý nghĩa phê phán trở nên sâu sắc kín đáo.

- Nhận xét về cảnh tượng trong bài ca dao.

+ Cảnh tượng đó không phù hợp với đám tang - chủ yếu là từ phía nững người đến dự đám.

+ Gia đình nhà cò ở trong tình cảnh đáng thương thê thảm: cha mẹ cò chết rũ ở trên cây, cò con lo lắng chuẩn bị mọi thứ cho đám tang – còn những kẻ khác thì lại tranh nhau đến để kiếm chác, chia phần, đánh chén một cách vô lối.

- Ý nghĩa phê phán của bài ca dao: Phê phán hủ tục ma chay vô lí làm khổ người dân.

Trong bài 4 chân dung “cậu cai” được miêu tả với những nét như sau:

- Đầu đội “nón dấu đuôi gà": chi tiết này chứng tỏ cậu cai là lính và chứng tỏ cũng là người có “quyền hành”.

- “Ngón tay đeo nhẫn”: chi tiết này cho thấy cậu cai có vẻ cố làm thêm ra dáng.

- Thế nhưng, áo quần thì phải “đi mượn”, “đi thuê”. Thật là thảm hại cho một con người “quyền hành” như thế. Hóa ra “quyền hành” của cậu cai chỉ là sự khoe khoang, cố làm ra vẻ bên ngoài để lòe đời bịp người mà thôi.

Nghệ thuật châm biếm của bài ca dao này thể hiện ở mấy điểm:

- Tác giả dân gian gọi anh cai lệ là “cậu cai” vừa như để lấy lòng, vừa như xếp anh vào hạng trai lơ để mỉa mai kín đáo.

- Cách định nghĩa về cậu cai ở hai dòng đầu, tác giả dân gian như bĩu môi mà nói rằng, đội nón lên rồi đeo nhẫn vào là thành cậu cai, chứ cai là cái thứ gì chứ.

- “Ba năm được một chuyến sai” là dùng nghệ thuật phóng đại. Ý nói chẳng mấy khi cậu cai mới được một “chuyến sai”. Và vì chẳng mấy khi cho nên áo quần quan có mây lần mặc, chẳng cần chuẩn bị làm gì, để rồi mỗi lúc cần thì “đi mượn” hoặc “đi thuê”. “Áo ngắn đi mượn, quần dài đi thuê” cũng chính là sự phóng đại để tô điểm cho cái chẳng mấy khi trên.

Câu 1: Chân dung của chú tôi:

• Là người nát rượu nghiện ngập 
• Là người thích hưởng thụ ăn chơi
• Là người lười biếng lao động

Hai dòng đầu bài ca dao có ý nghĩa rất quan trọng, mang tính chất dẫn dắt, giới thiệu nhân vật

Bài ca dao là lời chế giễu những hạng người lười biếngthích ăn chơi rượu chè. 

II. Soạn bài siêu ngắn: Những câu hát châm biếm

Những bài ca dao có nội dung tương tự:

Thầy bói ngồi cạnh giường thờ

Mồm thì lẩm bẩm tay sờ đĩa xôi.

Câu 3: Trong bài ca dao 3: con cò tượng trưng cho người nông dân; Cà cuống tượng trưng cho những kẻ có vai vế, địa vị; Chim ri và chào mào tượng trưng cai lệ, lính lệ; Chim chích tượng trưng anh mõ đi rao việc

Tác giả chọn các con vật để miêu tả để qua đó dùng thế giới loài vật đế ngụ ý nói về con người. 

Cảnh trong bài trong phù hợp với đám tang qua đó tác giả muốn phê phán thủ tục lạc hậu trong xã hội xưa.

Câu 4: Chân dung cậu Cai:

• Vẻ ngoài: Cai tức là cai lệ, chức thấp; Đầu đội nón dấu lông gà; Ngón tay đeo nhẫn.
• Bên trong là “ba năm mới có một chuyến sai”,“ áo lẫn quần đền không có phải đi mượn đi thuê”

Nghệ thuật châm biếm trong bài: miêu tả có tính chất điểm xuyết, Nghệ thuật phóng đại, khéo léo chọn từ xưng hô là: cậu cai.

- Xây dựng hình ảnh “chú tôi” là để khắc họa chân dung hạng người ham ăn nhác làm, lười biếng, ham ngủ lại sa vào con đường nghiệp ngập rượu chè. Điển hình cho loại người vô công rỗi nghề, thích ngồi mát ăn bát vàng mà không chịu đổ công sức lao động.

- Nhân vật chú tôi trong lời kể của tác giả gần như hoàn toàn trái ngược với “cô yếm đào”. “Cô yếm đào” là ẩn dụ cho hình ảnh người con gái vừa có nhan sắc lại vô cùng đảm đang, khéo léo. Tuy nhiên người con gái như vậy sẽ không bao giờ ưng thuận một kẻ như nhân vật “chú tôi”.

- Nhờ vậy mà bài viết càng nổi bật tính chất lười nhác, ham chơi của một bộ phận người trong xã hội.

- Bài ca dao số hai nhại lại lời một ông thầy bói đang coi tướng số cho một cô gái.

- Tất cả những lời mà thầy bói phán đều là những điều vô cùng hiển nhiên. Kể cả người bình thường với năng lực hiểu biết cơ bản chứ chẳng cần thứ năng lực siêu nhiên như bói toán để kiểm chứng.

- Bởi vậy nên bài ca dao là lời phê phán vô cùng đanh thép tới hai kiểu người không hiếm thấy trong xã hội:

+ Đầu tiên là những kẻ buôn thần bán thánh, chuyên hành nghề bói toán, mê tín dị đoan, lợi dụng lòng tin của người khác với mục đích chính là kiếm tiền bất chính.

+ Đồng thời cũng lên án những người có thói quen mê tín, chuyên tin những chuyện hoang đường phản khoa học mà nhẹ dạ để bị lừa.

Một số câu ca dao tương tự

+ “Nhà bà có con chó đen

Người lạ nó cắn, người quen nó mừng”

- Ý nghĩa qua cách khắc họa hình ảnh con vậy trong đám ma

+ Con cò: hình ảnh quen thuộc tượng trưng cho những thân phận người lao động cần lao nhưng sống kiếp sống lầm lũi, thấp cổ bé họng trong xã hội cũ

+ Cà cuống: biểu tượng cho đám người có chức quyền, vai vế trong một địa phương (ví dụ như lí trưởng, cường hào…)

+ Chim ri: những kẻ tuy không có quyền lực lãnh đạo trực tiếp nhưng vẫn nắm ít quyền hành trong tay, chuyên đi đòi chia phần trong các hiếu hỉ, đám của dân (ví dụ như lính, cai lệ)

+ Chào mào: những người chuyên làm công tác tổ chức đám (kèn, trống)

+ Chim chích: nhân vật ít vai vế nhất, chân sai vặt cho cả làng (mõ)

- Việc lựa chọn con vật này ít nhiều đều dựa vào đặc tính tự nhiên nhưng lại được trải qua quá trình nhân hóa để sinh động hơn. Điều này khiến cho hiệu quả châm biếm vừa không lộ liễu nhưng thâm sâu và nhiều chiều sâu hơn

- Bài ca dao có mục đích chính là lên án hủ tục tổ chức ma chay rình rang, chia phần kệch cỡm, thiếu tôn trọng người đã khuất trong xã hội cũ.

Hình ảnh cậu cai được khắc họa trong thế đối lập

+ Bề ngoài: xiêm ý chỉnh tề, oai nghiêm, giàu có

+ Thực chất là quần áo có được nhờ đi thuê hoặc mượn, ba năm mới thực hiện nhiệm vụ một lần.

Bằng cách gọi câu cai vô cùng trang trọng nhưng lại vạch trần, bóc mẽ bản chất “thùng rỗng kêu to”, tác giả nhằm phê phán châm biếm thói sĩ diện hão, ăn không nói có.