Soạn bài Câu cầu khiến

- Các câu trên là câu cầu khiến vì có chứa các từ mang ý nghĩa cầu khiến:hãy, đi, đừng.

- Chủ ngữ trong các câu trên đều chỉ người tiếp nhận câu nói hoặc chỉ một nhóm người có mặt trong đối thoại. Cụ thể:

+ Trong (a): chủ ngữ vắng mặt (ở đây ngầm hiểu làLang Liêu, căn cứ vào những câu trước đó).

+ Trong (b): Chủ ngữ làÔng giáo.

+ Trong (c): Chủ ngữ làchúng ta.

- Có thể thêm, bớt hoặc thay đổi chủ ngữ của các câu trên, về cơ bản nghĩa của các câu ít nhiều đều có sự thay đổi. Ví dụ:

+Con hãy lấy gạo làm bánh mà lễ Tiên vương. (nghĩa của câu tuy không thay đổi nhưng đối tượng tiếp nhận câu nói được xác định rõ hơn, lời yêu cầu cũng nhẹ nhàng và tình cảm hơn).

+Hút trước đi. (nghĩa của câu thay đổi và lời nói kém lịch sự hơn).

+Nay các anh đừng làm gì nữa, thử xem lão Miệng có sống được không?(nghĩa của câu có sự thay đổi, ở đây, người nói đã được loại ra khỏi những đối tượng tiếp nhận lời đề nghị).

Trong những đoạn trích sau đây, câu nào là câu cầu khiến? Nhận xét sự khác nhau về hình thức biểu hiện ý nghĩa cầu khiến giữa những câu đó.

a)Thôi, im cái điệu hát mưa dầm sùi sụt ấy đi. Đào tổ nông thì cho chết!

(Tô Hoài,Dế Mèn phiêu lưu kí)

b)Ông đốc tươi cười nhẫn nại chờ chúng tôi:

- Các em đừng khóc. Trưa nay các em được về nhà cơ mà. Và ngày mai lại được nghỉ cả ngày nữa.

(Thanh Tịnh,Tôi đi học)

c)Có anh chàng nọ tính tình rất keo kiệt. Một hôm đi đò qua sông, anh chàng khát nước bèn cúi xuống, lấy tay vục nước sông uống. Chẳng may quá đà, anh ta lộn cổ xuống sông. Một người ngồi cạnh thấy thế, vội giơ tay hét lên:

- Đưa tay cho tôi mau!

Anh chàng sắp chìm nghỉm nhưng vẫn không chịu nắm tay người kia. Bỗng một người có vẻ quen biết anh chàng chạy lại, nói:

- Cầm lấy tay tôi này!

Tức thì, anh ta cố ngoi lên, nắm chặt lấy tay người nọ và được cứu thoát […].

(TheoNgữ văn 6, tập một)

Lời giải chi tiết

- Các câu cầu khiến:

a)Thôi, im cái điệu hát mưa dầm sùi sụt ấy đi

b)Các em đừng khóc

c)Đưa tay cho tôi mau!, Cầm lấy tay tôi này!

- Nhận xét sự khác nhau về hình thức biểu hiện giữa những câu cầu khiến trên:

+ Câu (a): Vắng chủ ngữ, từ ngữ cầu khiến kèm theo là từđi.

+ Câu (b): Chủ ngữ làCác em(ngôi thứ hai, số nhiều), từ ngữ cầu khiến là từđừng.

+ Câu (c): Không có chủ ngữ và từ ngữ cầu khiến, chỉ có ngữ điệu cầu khiến.

- Câu (a) vắng chủ ngữ, ngược lại sự xuất hiện chủ ngữ (Thầy em)

- Câu (b) làm cho ý nghĩa cầu khiến nhẹ nhàng hơn, tình cảm của người nói cũng được thể hiện rõ hơn.

Xét đoạn văn sau và trả lời câu hỏi:

Dế Choắt nhìn tôi mà rằng:

- Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang bên nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang…

(Tô Hoài,Dế Mèn phiêu lưu kí)

Dế Choắt nói với Dế Mèn câu trên nhằm mục đích gì? Cho biết vì sao trong lời nói với Dế Mèn, Dế Choắt không dùng những câu như:

- Anh hãy đào giúp em một cái ngách sang bên nhà anh!

- Đào ngay giúp em một cái ngách!

Lời giải chi tiết

Trong lời nói, Dế Choắt là kẻ xin được giúp đỡ (câu nói mang nghĩa cầu khiến). Choắt là người yếu đuối, nhút nhát, thế nên tự nhận mình là người dưới (xưng hô rất lễ phép với Dế Mèn), lời nói của Dế Choắt cũng có ý khiêm nhường, rào trước đón sau.

Không thể dùng hai câu như đã dẫn để thay thế cho lời nói của Dế Choắt, bởi nó không phù hợp với tính cách của nhân vật này.

Bài tập 2: Những câu cầu khiến có trong những đoạn trích đó là:

o Đoạn a: Thôi, im cái điệu hát mưa dầm sùi sụt ấy đi.

o Đoạn b: Các em đừng khóc.

o Đoạn c: Đưa tay cho tôi mau ! Cầm lấy tay tôi này !

• Sự khác nhau về hình thức biểu hiện ý nghĩa cầu khiến giữa những câu trên:

o Câu a có từ ngữ cầu khiến đi. Vắng chủ ngữ.

o Câu b có từ ngữ cầu khiến đừng. Có chủ ngữ, ngôi thứ hai số nhiều.

o Câu c không có từ ngữ cầu khiến, chỉ có ngữ điệu cầu khiến. Vắng chủ ngữ

II. Soạn bài siêu ngắn: Câu cầu khiến

o Câu a: không có chủ ngữ =>khuyên bảo (khuyên húp cháo)

o Câu b: có thêm chủ ngữ là "Thầy em" => thái độ, tình cảm của người nói. Tuy nhiên câu vẫn mang ý nghĩa khuyên bảo, chỉ thay đổi sắc thái.

II. Soạn bài siêu ngắn: Câu cầu khiến