Soạn bài Các phương châm hội thoại

Trả lời câu hỏi SGK trang 8:

- Chỉ riêng từ "bơi" đã cho chúng ta biết địa điểm ở dưới nước. Điều mà An cần là địa chỉ học bơi cụ thể (ở bể bơi, sông hồ nào?)

- Đáp án của Ba chỉ có thông tin đã được biết, không cung cấp thông tin cần thiết để trả lời câu hỏi mà người đối diện đưa ra

- Như vậy, trong giao tiếp chúng ta cần chú ý, nếu lời nói đưa ra thông tin không đầy đủ sẽ không thể đảm bảo tiêu chuẩn giao tiếp, dẫn tới nhiều hiểu lầm không đáng có.

- Câu chuyện phê phán những kẻ thích ba hoa, hay nói khoác, nói những điều không có thật trong cuộc sống.

- Câu chuyện nhắc nhở chúng ta tuân thủ phương châm hội thoại về chất: Lời nói phải đúng sự thật, không nói những điều mà mình không tin là đúng hay chưa được chứng thực.

a. Trâu là một loài gia súc nuôi ở nhà.

Câu này thừa cụm từ “nuôi ở nhà” vì “gia súc" có nghĩa là thú nuôi ở nhà.

b. Én là một loài chim có hai cánh.

Câu này thừa cụm từ “có hai cánh” vì tất cả loài chim đều có hai cánh.

a. ... nói có sách, mách có chứng: Nói có căn cứ chắc chắn

b. ... nói dối: Cố ý nói sai sự thật

c. ... nói mò: Nói mà không có căn cứ chính xác

d. ... nói cuội: Nói nhảm nhí vu vơ

e. ... nói trạng: Nói khoác lác làm người khác vui, ra vẻ tài giỏi.

Trong truyện cười Có nuôi được không? với câu hỏi “Rồi có nuôi được không?”, người nói đã bỏ quên phương châm hội thoại về lượng trong giao tiếp. Vì nếu không nuôi được thì làm sao có người đang nói chuyện với anh ta.

Câu 4: Vận dụng các phương châm hội thoại để giải thích vì sao người nói phải sử dụng cách diễn đạt sau: 

a. Đôi khi người ta sử dụng những cách diễn đạt như: Như tôi được biết, tôi tin rằng, nếu tôi không lầm thì, tôi nghe nói, theo tôi nghĩ, hình như là,...

Do người nói đã tuân thủ phương châm về chất trong giao tiếp; do thông tin họ đưa ra chưa được kiểm chứng, chưa được chắc chắn tránh gây hiểu lầm cho người nghe.

b. Đôi khi người ta sử dụng những câu mở đầu như: Như tôi đã trình bày, như mọi người đều biết,... 

Người nói tuân thủ phương châm về lượng bởi họ đã có thông tin chắc chắn và chính xác, cũng đã được người nghe biết đến trước đó. Cách này giúp người nói không cần trình bày lặp lại vấn đề mà người nghe vẫn có thể nắm bắt đủ thông tin, người nói không lo cung cấp thiếu nội dung.

Câu 5: Giải thích nghĩa của các thành ngữ sau và cho biết chúng liên quan đến phương châm hội thoại nào?

- Ăn đơm nói đặt: đặt điều, vu khống bịa chuyện cho người khác

- Ăn ốc nói mò: nói không căn cứ.

- Ăn không nói có: vu khống, bịa đặt cho người khác.

- Cãi chày cãi cối: cố tranh cãi nhưng không có lí lẽ gì cả.

- Khua môi múa mép: ba hoa, khoác lác, phô trương.

- Nói dơi nói chuột: nói linh tinh, lăng nhăng, không xác thực.

- Hứa hươu hứa vượn: hứa cho qua chuyện, không thực hiện lời hứa.

Các thành ngữ trên đều liên quan đến phương châm hội thoại về chất trong giao tiếp khi đều nói về việc thông tin trong lời nói chưa được xác thực, không chính xác.

Xem bài tiếp theo: SỬ DỤNG MỘT SỐ BIỆN PHÁP NGHỆ THUẬT TRONG VĂN BẢN THUYẾT MINH

- Phương châm về lượng: Lời nói trong giao tiếp phải đủ, không thừa, không thiếu

- Phương châm về chất: Lời nói trong giao tiếp phải chính xác, không đưa những thông tin chưa được kiểm chứng

Trả lời câu hỏi SGK trang 8:

- Bản thân từ bơi đã phải ở dưới nước, cần trả lời An cụ thể địa chỉ ở đâu.

- Đáp án của Ba không cung cấp đáp án người nghe cần.

Như vậy trong giao tiếp, cần đưa thông tin cụ thể, chính xác, lời nói không nên chung chung để đảm bảo tiêu chuẩn giao tiếp.

Câu hỏi 2: Trả lời câu hỏi SGK trang 9

- Lý do câu chuyện gây cười: Cả 2 nhân vật đều cố tình thêm những chi tiết thừa vào trong câu trả lời

- Hỏi và đáp đúng ở đây chỉ cần: "Bác có thấy con lợn nào chạy qua đây không?" và "Tôi không thấy con lợn nào chạy qua đây cả!"

- Phê phán tính nói khoác, nói không đúng sự thật.

- Trong giao tiếp cần nói đúng sự thật, không nói dối, xuyên tạc, chỉ nên nói những điều có bằng chứng cụ thể tránh vi phạm phương châm về chất.

a. Trâu là một loài gia súc nuôi ở nhà.

Thừa cụm từ “nuôi ở nhà” vì “gia súc" vốn đã là vật nuôi ở nhà.

b. Én là một loài chim có hai cánh.

Thừa cụm từ “có hai cánh” vì chim nào cũng có hai cánh.

a. Nói có căn cứ chắc chắn

b. Cố ý nói sai sự thật

c. Nói mà không có căn cứ chính xác

d. Nói nhảm nhí vu vơ

e. Nói khoác lác làm người khác vui, ra vẻ tài giỏi.

Câu hỏi "Rồi có nuôi được không ?" của người nói đã không tuân theo phương châm hội thoại về lượng do nội dung câu hỏi đối với cuộc đối thoại là thừa, không cần thiết.

Câu 4: Vận dụng các phương châm hội thoại để giải thích vì sao người nói phải sử dụng cách diễn đạt sau: 

a. Đôi khi người ta sử dụng những cách diễn đạt như: Như tôi được biết, tôi tin rằng, nếu tôi không lầm thì, tôi nghe nói, theo tôi nghĩ, hình như là,... nhằm mục đích bảo toàn phương châm hội thoại về chất do thông tin đưa ra chưa được xác thực.

b. Đôi khi người ta sử dụng những câu mở đầu như: Như tôi đã trình bày, như mọi người đều biết,... nhằm mục đích tuân thủ phương châm về lượng, giúp người nghe không bị thiếu thông tin.

Câu 5: Giải thích nghĩa của các thành ngữ sau và cho biết chúng liên quan đến phương châm hội thoại nào?

- Ăn đơm nói đặt: đặt điều, vu khống bịa chuyện cho người khác

- Ăn ốc nói mò: nói không căn cứ.

- Ăn không nói có: vu khống, bịa đặt cho người khác.

- Cãi chày cãi cối: cố tranh cãi nhưng không có lí lẽ gì cả.

- Khua môi múa mép: ba hoa, khoác lác, phô trương.

- Nói dơi nói chuột: nói linh tinh, lăng nhăng, không xác thực.

- Hứa hươu hứa vượn: hứa cho qua chuyện, không thực hiện lời hứa.

Tất cả các thành ngữ trên đều nói về việc không tuân thủ phương châm hội thoại về chất trong giao tiếp.

Xem bài tiếp theo: SỬ DỤNG MỘT SỐ BIỆN PHÁP NGHỆ THUẬT TRONG VĂN BẢN THUYẾT MINH

- Phương châm về lượng: Khi giao tiếp cần nói cho có nội dung, nội dung của lời nói cần phải đáp ứng yêu cầu của cuộc giao tiếp, không thừa không thiếu.

- Phương châm về chất: Khi giao tiếp đừng nói những điều mình không tin là đúng, không có bằng chứng chứng minh.

Trả lời câu hỏi SGK trang 8:

- Câu trả lời của Ba không đáp ứng được mong muốn của An. Đáp án nên nói cụ thể địa chỉ như hồ bơi nào, câu lạc bộ nào, ao hồ sông ngòi ở đâu vì ai cũng biết "bơi" là phải "ở dưới nước" rồi.

- Phương châm hội thoại về lượng không được tuân thủ. Vì câu trả lời mà An muốn biết là cụ thể năm nào chứ không phải là khoảng thời gian chung chung mà Ba đưa ra.

Người nói không tuân thủ phương châm hội thoại về lượng bởi có thể câu hỏi của An đưa ra Ba không trả lời được do đó nên Ba lựa chọn cách trả lời chung chung. Lượng thông tin đưa ra chưa đủ để người đối thoại hiểu chính xác nên không đáp ứng được tiêu chuẩn trong giao tiếp.

Câu hỏi 2: Trả lời câu hỏi SGK trang 9

- Câu chuyện "Lợn cưới, áo mới" cho ta thấy vì muốn khoe khoang và chờ đợi sự ngợi khen từ người khác nên cả hai nhân vật đều đưa vào những nội dung không cần thiết khi giao tiếp. Đây là điểm cốt lõi hình thành yếu tố gây cười cho truyện. Trong trường hợp này  anh "lợn cưới" chỉ cần hỏi: "Bác có thấy con lợn nào chạy qua đây không?" và anh "áo mới" chỉ cần trả lời "tôi chẳng thấy con lợn nào chạy qua đây cả" là đủ. 

- Chốt lại, trong giao tiếp ta cần phải tuân thủ các yêu cầu sau:

+ Lời nói phải chứa thông tin và thông tin ấy phải phù hợp với mục đích giao tiếp.

+ Nội dung của thông tin phải đủ (không thiếu, không thừa).

Trong giao tiếp, chúng ta cần nói có nội dung đúng với yêu cầu giao tiếp, không thừa, không thiếu. Đây chính là phương châm giao tiếp về lượng

- Câu chuyện này vừa gây cười vừa lên án những kẻ có sở thích nói khoác, ba hoa, hay nói những điều không có thật trong cuộc sống.

- Nhân vật trong câu chuyện đã mắc lỗi vi phạm phương châm về chất khi cung cấp cho người nghe thông tin không chính xác, bản thân cũng không hề kiểm chứng.

Trong giao tiếp lời nói cần chính xác, không đưa ra những thông tin chưa được kiểm chứng hay sai sự thật. Đây chính là không tuân thủ phương châm hội thoại về chất.

a. Trâu là một loài gia súc nuôi ở nhà.

Vi phạm phương châm hội thoại về lượng khi cung cấp thông tin dư thừa: “gia súc" vốn đã là vật nuôi ở nhà, không cần nói thêm "nuôi ở nhà".

b. Én là một loài chim có hai cánh.

Tương tự như câu a, câu này cũng dư thừa thông tin ở cụm từ “có hai cánh” bởi loài chim nào cũng có hai cánh.

a. Nói có căn cứ chắc chắn là "Nói có sách, mách có chứng" (đảm bảo phương châm về chất).

b. Nói sai sự thật nhằm che dấu một điều gì đó gọi là "Nói dối" (vi phạm phương châm về chất).

c. Nói một cách không chắc chắn, không có căn cứ, nói hú họa là "Nói mò" (vi phạm phương châm về chất).

d. Nói nhảm nhí vu vơ là nói nhăng "nói cuội" (vi phạm phương châm về chất).

e. Nói khoác ra vẻ bản thân tài giỏi, học rộng biết nhiều hoặc nói khoác cho vui gọi là "Nói trạng" (vi phạm phương châm về lượng).

Yếu tố gây cười của câu chuyện này nằm ở chỗ "Rồi có nuôi được không?" - nếu không nuôi được người bố thì làm sao có người đang nói chuyện với anh ta. Ở đây người nói đã không tuân thủ phương châm về lượng do câu hỏi của anh ta là hoàn toàn dư thừa, không cần thiết.

Câu 4: Vận dụng các phương châm hội thoại để giải thích vì sao người nói phải sử dụng cách diễn đạt sau: 

a. Đôi khi người ta sử dụng những cách diễn đạt như: Như tôi được biết, tôi tin rằng, nếu tôi không lầm thì, tôi nghe nói, theo tôi nghĩ, hình như là,...

Người nói đã thông báo đến người nghe về tính chính xác của thông tin, tránh vi phạm phương châm hội thoại về chất, không muốn tạo ra sự áp đặt cho người nghe do thông tin chưa được kiểm chứng.

b. Đôi khi người ta sử dụng những câu mở đầu như: Như tôi đã trình bày, như mọi người đều biết,...

Để tránh phải lặp đi lặp lại gây thừa thông tin hoặc người nghe không hiểu nếu bỏ qua không nói đến (thiếu thông tin), người ta thường sử dụng những câu diễn đạt trên. Đây là cách tuân thủ phương châm về lượng.

Câu 5: Giải thích nghĩa của các thành ngữ sau và cho biết chúng liên quan đến phương châm hội thoại nào?

- Ăn đơm nói đặt: đặt điều, nói những điều không có thật trong thực tế, vu khống bịa chuyện cho người khác

- Ăn ốc nói mò: nói không căn cứ.

- Ăn không nói có: vu khống, cố ý nói sai sự thật, bịa đặt cho người khác.

- Cãi chày cãi cối: cố tranh cãi nhưng không có lí lẽ thuyết phục, không đưa được thông tin chính xác.

- Khua môi múa mép: ba hoa, khoác lác, nói những điều không có thật trong thực tế.

- Nói dơi nói chuột: nói linh tinh, lăng nhăng, không nghiêm túc trong lời nói

- Hứa hươu hứa vượn: lời hứa hão huyền, hứa cho xong chuyện và người nói không thực hiện lời hứa.

Các thành ngữ trên đều liên quan đến việc không tuân thủ phương châm hội thoại về chất trong giao tiếp do lời nói đưa ra không có thông tin chính xác.

Xem bài tiếp theo: SỬ DỤNG MỘT SỐ BIỆN PHÁP NGHỆ THUẬT TRONG VĂN BẢN THUYẾT MINH