Soạn bài Sang thu - Hữu Thỉnh

Câu 2: Cảm nhận của em về hai câu thơ:

 Sấm cũng bớt bất ngờ

Trên hàng cây đứng tuổi

Bài viết tham khảo

Sang thu không chỉ để lại trong lòng người đọc những hình ảnh đẹp về khoảnh khắc giao mùa của thiên nhiên nơi thôn dã mà còn cả những chiêm nghiệm sâu sắc của tác giả. Từ giây phút ngỡ ngàng , say đắm đón thu sang để rồi những vần thơ cuối, tâm hồn nhà thơ như lắng lại trong phút trầm tư suy nghĩ về cuộc đời:

Sấm cũng bớt ồn ào

Trên hàng cây đứng tuổi

Hai hình ảnh "sấm" và "hàng cây đứng tuổi" vừa có ý nghĩa tả thực vừa có ý nghĩa tượng trưng, cho thấy một Hữu Thỉnh rất đỗi tinh tế, nhạy bén trong cảm nhận và liên tưởng. Mùa thu của thiên nhiên đã bớt những thanh âm ồn ào, vang động của những trận sấm vang trời trên hàng cây đứng tuổi  - chúng đã chứng kiến bao mùa thu đi qua. Mùa thu nhẹ nhàng, lặng lẽ khiến lòng người cũng tĩnh lại. “Hàng cây đứng tuổi” hay con người khi đã trải qua biết bao những tháng ngày sôi nổi của tuổi trẻ đã giữ cho mình sự điềm tĩnh trước những thay đổi của cuộc đời. Ở tuổi "sang thu", con người không còn bất ngờ trước những tác động bất thường của ngoại cảnh, của cuộc đời. Giọng thơ trầm lắng khiến người đọc nhận ra rất nhiều điều trong cuộc sống này đáng suy ngẫm.

Câu 3: Phân tích khổ thơ thứ hai trong bài "Sang thu".

Bài viết tham khảo

Không còn những mơ hồ, hoài nghi về khí thu se lạnh đã chạm ngõ, khổ thơ thứ hai là những phát hiện về thiên nhiên sang thu đẹp đẽ và rất thơ:

Sông được lúc dềnh dàng

Chim bắt đầu vội vã

Có đám mây mùa hạ

Vắt nửa mình sang thu

Tứ thơ mở ra trước mắt người đọc một không gian rộng lớn, mênh mang. Đó là chiều dài của dòng sông êm đềm đưa nước mùa thu. Sông không ồn ào, cuộn sóng như mùa hạ mà “được lúc dềnh dàng”. Cụm từ nhân hóa khiến ta cảm nhận được sự thảnh thơi, nhẹ nhàng, trầm lắng suy tư của dòng sông với nước thu trong vắt. Một dáng vẻ khoan thai đối lập hoàn toàn với sự “vội vã” của đàn chim trên trời cao xanh thẳm. Tác giả rất tinh tế khi sử dụng từ “bắt đầu” chứ không phải là đang vội vã, bởi thu mới chạm ngõ bằng hơi sương lạnh lẽo, còn đủ thời gian cho những cánh chim làm tổ, tha mồi, chuẩn bị đón một mùa đông lạnh lẽo kéo dài. Phải có tình yêu thiên nhiên và những cảm nhận sâu sắc, nhà thơ mới thấy được những biến chuyển của vạn vật trong khúc giao mùa như vậy. Và trên bầu trời cao ấy, những đám mây như những dải lụa mềm, nhẹ nhàng vắt ngang bầu trời, một nửa ở bầu trời mùa hạ, nửa đã vắt sang thu. Hình ảnh “đám mây mùa hạ”, “vắt nửa mình sang thu” là một sự liên tưởng thú vị, một hình ảnh đầy chất thơ. Câu thơ gợi ra bước đi uyển chuyển, mềm mại của thời gian.

Với những hình ảnh thơ thân thuộc gợi ra màu sắc thu cùng biện pháp nghệ thuật nhân hóa, tác giả đã thổi hồn vào thiên nhiên với những cảm xúc rất con người. Qua đó ta thấy được những quan sát tinh tế của thi nhân trước sự biến chuyển của thiên nhiên và một tâm hồn tha thiết, yêu cái đẹp. Bức tranh chuyển mùa qua lời thơ Hữu Thỉnh thực sự mềm mại, nhẹ nhàng và uyển chuyển biết bao.

Câu 3: Nét riêng của thời điểm giao mùa hạ - thu được thể hiện:

Câu thơ:  

Có đám mây mùa hạ

Vắt nửa mình sang thu.

Hình ảnh: Đám mây yêu kiểu đỏng dáng “ vắt nửa mình sang thu”  => cả đất trời đã nhuốm màu sắc 

Hai dòng thơ cuối bài: 

Dường như sấm còn là biểu tượng cho những vang động của cuộc sống sôi nổi. Mùa hè vốn đầy ắp âm thanh và màu sắc, mùa thu, trái lại,yên tĩnh và sâu lắng hơn. 

Chi tiết “sấm cũng bớt bất ngờ” cũng là một tín hiệu cho thấy mùa thu đang đến.

Luyện tập 

Bài viết tham khảo

Mùa thu là đề tài muôn thuở trong thi ca. Từ văn học trung đại, mùa thu đã đi vào những dòng thơ với cảm xúc nhẹ nhàng hay một nỗi buồn man mác. Đến với Hữu Thỉnh, cảm xúc về thu có những điều mới mẻ và khác lạ được tác giả thể hiện trong bài thơ Sang thu. Đây là bài thơ được ông sáng tác năm 1977 và rút ra từ tập “Từ chiến hào đến thành phố”. Dòng đời chảy trôi, nhịp sống vẫn tuần hoàn theo hơi thở của đất trời, chỉ có con người trong vòng xoáy cuộc sống bận rộn mà đôi khi vô tình quên mất. Bởi vậy, Sang thu của Hữu Thỉnh đã đi từ ngỡ ngàng, bâng khuâng trước những tín hiệu giao mùa nơi thôn xóm đến say mê trước những cảnh vật sang thu xa rộng, và trầm ngâm trước những biến đổi bên trong của thiên nhiên và con người. Đó là một mạch chảy rất tự nhiên của cảm xúc. Bài thơ được viết theo thể thơ 5 chữ với cách nói mộc mạc, gần gũi. Mùa thu ấy gần gũi biết bao với người dân đất Việt bởi nó không còn là những hình ảnh ước lệ, thay vào đó là những hình ảnh gần gũi nơi thôn quê khi chuyển mình từ hạ sang thu. Tác đã đã thổi hồn vào vạn vật để ta thấy đâu đấy những cảm xúc của con người được ẩn chứa trong từng kẽ lá, đám mây. Thông qua bài thơ, tác giả đã bộc lộ sâu kín tình yêu với thiên nhiên, cuộc đời, với sự thanh bình của quê hương, đất nước. Bài thơ đã để lại trong lòng người đọc những cảm xúc về mùa thu dịu dàng và cả những tâm tình mà tác giả gửi gắm trong từng ý thơ.

Câu 1: Sự biến đổi của đất trời sang thu được Hữu Thỉnh cảm nhận:

Thể hiện ngay trong những câu thơ đầu trong việc miêu tả hương ổi chín phả vào trong gió se

Qua những hình ảnh: 

• Từng làn gió heo may quyện với hương ổi chín thoang thoảng khắp không gian
• Làn gió thu ấy không gợi nỗi buồn như trong thơ của những nhà thơ khác mà nó gợi lên sự giật mình hoảng hốt, vui mừng khi nhận ra trời đã vào thu mang đến sự nôn nao náo nức của tâm trạng, ngỡ ngàng reo vui: “Hình như thu đã về”.

II. Soạn bài siêu ngắn: Sang thu

Hương vị: mùi ổi chín lan toả trong không gian gợi nhớ về tuổi thơ êm đềm

Mùi hương ổi: quen thuộc đã ăn sâu trong tiềm thức biết bao người

Hình ảnh: 

Cơn gió se nhẹ nhàng lướt trong không gian

Sương thu chăng mắc như một làn khói mỏng trước cổng nhà.

Dòng sông êm đềm buông mình chậm rãi không còn cuồn cuộn như trước.

Đàn chim bay vội vã đi tìm nơi trôn rét.

Từng đám mây lững lờ trôi trên bầu trời

Nắng nhạt hơn và mưa cũng vơi dần hơn.

Tiếng sấm thưa dần và dường như cũng nhẹ nhàng hơn.

Các từ phả vào, chùng chình, dềnh dàng...: sự thay đổi của khung cảnh thiên nhiên một trong thời điểm giao mùa, tâm trạng bâng khuâng ngỡ ngàng của tác giả lúc thu sang.

                                       “ Sấm cũng bớt bất ngờ

                                         Trên hàng cây đứng tuổi”

- Học sinh có thể lựa chọn 1 trong 6 hình ảnh về mùa thu đã được phân tích kĩ ở câu 2 để chỉ ra nét riêng của thời điểm giao mùa ( lưu ý nếu đã phân tích kĩ như ở câu 2 thì chỉ cần nêu ra chứ không phân tích lại để tránh lặp)

- Phân tích 2 câu thơ cuối bài

+ Cuối hạ - đầu thu, khi đã đất trời đã vơi đi những cơn mưa xối xả thì theo đó mà sấm cũng bớt bất ngờ và dữ dội như trong những trận mưa mùa hạ tháng 6, tháng 7 nữa.

+ “Hàng cây đứng tuổi” ( phân tích như trên )

+ Hai câu thơ cuối còn mang ý nghĩa ẩn dụ, gợi những liên tưởng sâu xa cho người đọc

• “Sấm” => những biến động bất thường của ngoại cảnh, cuộc đời.
• “Hàng cây đứng tuổi” => những con người đứng tuổi, từng trải.

=> Dường như giọng thơ trầm ấm và vương đọng nhiều chất triết lí hơn. Hình như trong những hình ảnh chứa những xao động về cuộc đời khi bước sang giai đoạn xế chiều, đứng tuổi. Mùa thu của thiên nhiên là sự khép lại những ồn ào, náo động còn mùa thu đời người là sự khép lại của những tháng ngày sôi nổi với những bất thường của tuổi trẻ để bước sang sự trầm ổn, chín chắn hơn

=> “Sang thu” không chỉ là sự chuyển giao của đất trời mà còn là sự chuyển giao cuộc đời mỗi con người. Chỉ có ngòi bút nhiều trải nghiệm cùng tâm hồn luôn suy ngẫm và mở lòng với đời mới có những đúc rút tinh tế như vậy.

• Soạn bài: Sang thu (ngắn nhất)

Bước vận động chuyển mình sang thu của đất trời được nhà thơ cảm nhận tinh tế qua những dấu hiệu chuyển mùa, bắt đầu là hương ổi.

                             “ Bỗng nhận ra hương ổi

                                Phả vào trong gió se”

Sau đó mùa thu được cảm nhận qua những hình ảnh như: sương, sông, chim, mây, nắng, sấm.

=> Tác giả cảm nhận mùa thu rất tinh tế qua sự kết hợp và cộng hưởng giữa hương thơm (hương ổi) cùng với hình ảnh (sương, sông, chim,…)

 (1) Đầu tiên là hình ảnh hương ổi

                         “Bỗng nhận ra hương ổi

                           Phả vào trong gió se”

- Liên hệ 1 số hình ảnh biểu trung cho mùa thu trong các bài thơ:

                         “ Rặng liễu đìu hiu đứng chịu tang

                            Tóc buồn buông xuống lệ ngàn hàng”

                                                              (Xuân Diệu)

=> Chất thu man mác buồn, mang màu sắc bi thương.

   - Ngược lại, Hữu Thỉnh ghi lại cảm nhận về một mùi hương quen thuộc, mang đặc trưng riêng của mùa thu làng quê Bắc Bộ phảng phất trong “gió se” – thứ gió khô và se se lạnh, cũng thường chỉ thấy ở vùng Bắc Bộ.

- Đặc biệt cách dùng từ của tác giả rất độc đáo, mùi hương ấy không hòa vào quyện vào mà “phả” vào trong gió. Tác giả tả như không tả mà chỉ gợi, cảm tưởng rằng hương ổi ấy không biến mất, lẩn khuất mà tỏa hương và vấn vít vào mọi cảnh vật, theo làn gió tỏa ra khắp muôn nơi. Cảm giác như hương thơm tỏa ra và sánh lại, quyện lại trong từ “phả” đầy màu sắc ấy.

=> Tác giả thật tinh tế khi cảm nhận hương ổi mamg màu sắc đồng quê thật dân dã mà đầy thi vị của vùng nông thôn đồng bằng Bắc Bộ.

(2). Hình ảnh sương

                                  “Sương chùng chình qua ngõ

                                    Hình như thu đã về”

- Liên hệ: Sương là nguồn cảm hứng cho rất nhiều tác phẩm nghệ thuật. Ví dụ như ca dao miêu tả cảnh hồ Tây “Mịt mù khói tỏa làn sương” hay trong bài thơ Tây Tiến của nhà thơ Quang Dũng “Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi”

=> Cảm giác như làn sương được khắc họa ở đây khá dày đặc, mù mịt

- Tác giả sử dụng thủ pháp nhân hóa “chùng chình”

+ Gợi ra hình ảnh làn sương mỏng nhẹ, mềm mại, huyền ảo, thơ mộng trong khí thu mát mẹ

+ Cảm giác sương như chứa đựng đầy tâm trạng, vừa như lưu luyến vừa như đang chờ đợi, cảm giác đầy mơ hồ.

- Câu hỏi tu từ “Hình như” buông ra như một chút nghi hoặc, một chút bâng khuâng trong thời kì giao mùa. Đặc trưng của mùa thu đang hiện diện bằng tất cả giác quan (khứu giác, vị giác,…).  Có thể bởi bước chân thu đến quá nhẹ nhàng, mơ hồ nên tác giả còn một chút hoài nghi chăng?

=> Đằng sau không gian làng quê bắt đầu bước mình sang thu ta thấy được một tâm hồn nhạy cảm, yêu thiên nhiên, gắn bó với cuộc sống.

(3). Hình ảnh sông, chim

                        “Sông được lúc dềnh dàng

                           Chim bắt đầu vội vã”

- Bắt đầu đến đây thì sự cảm nhận thiên nhiên bắt đầu có sự mở rộng hơn. Phép nhân hóa giúp nhà thơ đã tái hiện lại hồn cốt, dư âm của cảnh vật, của dòng sông quê hương. Vào mùa thu nước sông êm đềm, lững lờ trôi. Cái “dềnh dàng” không chỉ gợi tốc độ chảy của sông mà còn mang đầy tâm trạng của con người như chậm lại để nghĩ suy về sự chảy trôi của đời người.

- Ngược với sự khoan thai của sống là sự vội vàng của những cánh chim trời đang di trú về phương Nam. Tác giả sử dụng thủ pháp ( sông chậm rãi- chim vội vàng, sông ở dưới thấp – chim ở trên cao, đối cả trong nhịp thơ). Qua đó ta có thể liên tưởng đến sự chuyển mình của đất nước: nước ta vừa trải qua chiến tranh đầy dữ dội và ác liệt, giờ đây đang bước mình sang cuộc sống thời bình đầy yên ả.

(4). Hình ảnh mây

                                  “ Có đám mây mùa hạ

                                     Vắt nửa mình sang thu”

- Hữu Thỉnh dùng động từ “vắt” để gợi hình ảnh đám mây như kéo dài ra, mơ màng buông mình trên nền trời xanh thẫm. Cách dùng từ như vậy cũng gợi ranh giới mỏng manh trong khoảnh khắc giao mùa. Phải chăng đám mây còn luyến tiếc ánh nắng ấm hồng của mùa hạ nên chỉ mới vắt nửa mình sang thu. Đám mây vắt lên cái ranh giới hạ thu và ngày càng nhỏ dân rồi đến một lúc nào đó hoàn toán biến mất để cả đám mây mùa hạ nhuốm màu sắc thu.

(5). Hình ảnh nắng, mưa

                             “Vẫn còn bao nhiêu nắng

                                 Đẵ vơi dần cơn mưa”

+ Nắng, mưa vốn là hiện tượng thiên nhiên vận hành theo quy luật riêng của nó. Hữu Thỉnh đã nhìn ra từ cái mưa nắng hàng ngày một sự vơi dần đi. Nắng thu trong và dịu hơn cái nắng chói chang, gay gắt của mùa hạ. Mưa cũng vẫn còn nhưng đã vơi nhiều so với những cơn mưa bóng mây kéo dài của mùa hạ.

+ “Vơi dần” không chỉ là ít mưa đi mà còn là mưa ít nước đi.

=> Dấu hiệu chuyển mùa

-> Sự quan sát tinh tế và cảm nhận bằng cả tâm hồn của nhà thơ.

   (6). Hình ảnh sấm, hàng cây

                                     “ Sấm cũng bớt bất ngờ

                                        Trên hàng cây đứng tuổi”

+ Cuối hạ - đầu thu, khi đã đất trời đã vơi đi những cơn mưa xối xả thì theo đó mà sấm cũng bớt bất ngờ và dữ dội như trong những trận mưa mùa hạ tháng 6, tháng 7 nữa.

+ “Hàng cây đứng tuổi” => hàng cây đã trải qua bao cuộc chuyển mùa, đắm mình qua nhiều biến thiên cuộc sống nên cũng đủ trải nghiệm để có thể điềm nhiên đứng trước những biến động.